Nieuwe Regio West-Brabant: zelfbewust en kosteneffectief

Burgemeester Ivo Opstelten van Rotterdam waarschuwde de West-Brabantse gemeenten enkele jaren geleden al dat als zij niet in staat zijn om gezamenlijk een aantal dingen te regelen, Rotterdam gaat bepalen hoe West-Brabant zich ontwikkelt. Hij duidde daarmee onder andere op de vestiging van bedrijven in West-Brabant en het transport via weg, water, spoor en leidingen tussen de havens van Rotterdam en Antwerpen. De boodschap was duidelijk. Wilden de West-Brabantse gemeenten blijven meepraten over de sociaal-economische en ruimtelijke ontwikkeling in hun gebied dan moesten ze hun wantrouwen ten opzichte van elkaar ombuigen in vertrouwen en als regio intensief gaan samenwerken om als volwaardige partner aan de bestuurstafels met Rotterdam en het Rijk te kunnen aanschuiven.

‘Dreigement’
De analyse die ten grondslag ligt aan dit ‘dreigement’ is duidelijk: West-Brabant ligt strategisch op een fantastische plek tussen de havens van Rotterdam en Antwerpen.

De komende twintig jaar verwacht Rotterdam een verdubbeling van de goederenvervoerstromen vanuit de haven. Mede door de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Dat vervoer, over de weg, het water, per spoor en leidingen, moet grotendeels over West-Brabants grondgebied. Een gemeente Breda, Bergen op Zoom of Moerdijk heeft individueel niets in de melk te brokkelen binnen het krachtenveld van regio’s als Rotterdam en Antwerpen met hun havenbedrijven. Die maken zelf de dienst uit.
Tegelijkertijd kan een individuele kleine gemeente die grote jongens wel behoorlijk in de wielen rijden. Maar daar schiet niemand wat mee op. Als Regio West-Brabant met een beroepsbevolking van 330.000 mensen ben je wel een interessante partner voor deze twee mainports en kun je niet alleen meebeslissen over hoe jouw regio wordt beïnvloed door de activiteiten vanuit deze twee mainports, maar er ook flink van profiteren. Burgemeester Peter van der Velden van Breda: ‘West-Brabant maakt samen met de provincie Zeeland deel uit van de Delta waarin de havens van Antwerpen en Rotterdam liggen. Rotterdam en Antwerpen doen het allebei heel goed, het zijn Shanghai-Noord en Shanghai-Zuid. De delta is één van de economisch meest kansrijke regio’s in de wereld. Als bestuurders hebben wij een belangrijke verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van onze regio en voor de werkgelegenheid van onze beroepsbevolking. Dan moet je er als regio dus gewoon voor zorgen dat je meedoet en geen gebied wordt waar alleen de dozen worden gestapeld en opgehaald. Dan moet je kansen pakken. Hier liggen die vooral op het gebied van de procesindustrie, logistiek, assemblage en slim onderhoud (maintenance).’

Cynische houding
Om die noodzakelijke samenwerking binnen West-Brabant van de grond te krijgen, moest er de afgelopen jaren nogal wat wantrouwen bij bestuurders en raadsleden in West-Brabant worden weggenomen.
Burgemeester Peter van der Velden van Breda heeft het zelfs over een ‘cynische en sceptische houding’ tegenover regionale samenwerking, die in de jaren negentig was ontstaan ten tijde van het functioneren van het Stadsgewest Breda en het Streekgewest Westelijk Noord-Brabant. De vrees bij bestuurders en vooral gemeenteraden zat ‘m vooral in het opnieuw optuigen van een logge gewestachtige constructie, waar gemeenteraden niet of nauwelijks iets voor het zeggen hebben en waarin de grote gemeenten de dienst uitmaken.

Om de scepsis te neutraliseren, reisden Peter van der Velden en zijn collega Han Polman van Bergen op Zoom de afgelopen jaren menig gemeenteraad af. Ze presenteerden zich daarbij nadrukkelijk als mensen die niet alleen voor het belang van hun eigen gemeente staan, maar voor dat van de regio. Wat zeker ook meehielp voor het draagvlak voor de Regio West-Brabant was het feit dat de achttien West-Brabantse gemeenten en de Zeeuwse gemeente
 
Tholen voor de periode 2008-2011 al een gezamenlijke Strategische Agenda West-Brabant hadden, waarbinnen de activiteiten van diverse in West-Brabant functionerende gemeenschappelijke regelingen op het gebied van economie en ruimte op elkaar zijn afgestemd. Zowel met de gemeenschappelijke regelingen tussen wisselende coalities van West-Brabantse gemeenten als met de Strategische Agenda waren de ervaringen positief. Zo leidde de strategische samenwerking ertoe dat West-Brabant steeds vaker gesprekspartner was aan tafels waar besluiten worden voorbereid die in hun ‘voor- en achtertuinen’ spelen. Tastbare resultaten waren onder andere dat het Topinstituut Logistiek zich in Breda vestigde en niet in Amsterdam of Rotterdam, dat de spoorwegverbinding Breda-Utrecht weer een serieuze optie is en de oprichting van het DelTri-Platform, waarin Peter van der Velden samen met de havenwethouder van Moerdijk namens West-Brabant aan tafel zit met onder andere de Havenwethouder van Rotterdam, de voorzitter van de Rotterdamse Kamer van Koophandel en directeur Hans Smits van het Havenbedrijf Rotterdam.

West-Brabanthuis
Sinds 1 januari is de Regio West-Brabant een feit. In plaats van het besmette woord gewest heet het algemeen bestuur van de regeling de ‘West-Brabantse Vergadering. Besluitvorming wordt voorbereid in de ambtelijke regiegroep, waarin alle gemeentesecretarissen zitten. De besluiten worden vastgesteld in een bestuurlijke regiegroep (uit alle colleges één lid) onder voorzitterschap van Peter van der Velden.

Binnen de regio vindt in ieder geval strategische afstemming plaats op de terreinen sociaaleconomische zaken, ruimtelijke ontwikkeling en volkshuisvesting, mobiliteit, duurzaamheid, middelen en zorg, welzijn en onderwijs. Om de samenwerking zo overzichtelijk en efficiënt mogelijk te maken, is er één parapluregeling gemaakt en zijn er zeven gemeenschappelijke regelingen en convenanten opgeheven. Ook de betrokkenheid van de gemeenteraden vooraf (bij de begroting) en achteraf (bij de rekening) is geborgd.
De samenwerkende gemeenten gaan ervan uit dat deze nieuwe gemeenschappelijke regeling structureel tien procent goedkoper voor de gemeenten uitpakt dan de zeven gemeenschappelijke regelingen samen.

De beleidsinhoudelijke afstemming tussen gemeenten wordt gecoördineerd door een club van circa dertig medewerkers. Om tevens de nodige afstemming tussen de diverse beleidsprogramma’s zo goed mogelijk te faciliteren is ervoor gekozen de programmamanagers van de West-Brabantse Vergadering gezamenlijk te huisvesten in het zogeheten West-Brabanthuis. Dit ‘huis’ is feitelijk een aantal gehuurde kantoren in het hoofdgebouw van een ROC in Etten-Leur.

Trots
Volgens burgemeester Fons Naterop van Aalburg (en tevens oud-gemeentesecretaris van Halderberge) heeft het zwaard van Damocles dat Opstelten boven West-Brabant hing enorm geholpen om de geesten van de West-Brabantse bestuurders rijp te maken voor verdergaande samenwerking. ‘Het is een feit dat je als gemeente op steeds meer terreinen op verschillende schaalniveaus moet samenwerken om taken voor je burgers adequaat en - steeds belangrijker - tegen zo laag mogelijke kosten te kunnen voeren. Zeker als kleine gemeente. In het land van Heusden en Altena werken wij met Woudrichem en Werkendam inmiddels anderhalf jaar samen op tien bestuursopdrachten, onder andere op het gebied van economie, toerisme en recreatie, cultuur, ICT, P&O en juridische zaken.’ Op de schaal van West-Brabant is, vertelt Naterop niet zonder trots, een van zijn wethouders kartrekker voor de Structuurvisie voor heel West-Brabant. ‘Dan heb je het over een wethouder van een kleine gemeente (ruim 12.000 inwoners) die het vertrouwen krijgt van achttien collega’s. Als je dat stuur mag vasthouden, voel je je ook verantwoordelijk voor de hele regio. Je moet elkaar wat gunnen.’

Een ander voorbeeld van waar goede regionale verhoudingen toe kan leiden, aldus Naterop, is de vijf miljoen euro die West-Brabant bij de provincie binnensleepte voor de uitvoering van een aantal integrale dorpsontwikkelingsplannen in diverse kleinere kernen in de regio. De pot daarvoor bij de provincie was al leeg, maar met steun van burgemeester Peter van der Velden van Breda, lukte het alsnog. ‘Je hebt dan de steun van een grote gemeente echt nodig om als kleine gemeente wat voor elkaar te krijgen. Daartegenover staat dat je als kleine gemeente oog moet hebben voor de problemen van een grote stad als Breda. Daar moet je soms als kleine gemeente ook een bijdrage aan willen geven. De samenwerking moet voor alle gemeenten een duidelijke meerwaarde hebben. Ik ben ervan overtuigd dat als de regio er door de gezamenlijke slagkracht economisch en sociaal beter voor komt te staan, dit ook een direct positief effect heeft voor Aalburg. En als er door de West-Brabantse samenwerking af en toe een succes in Aalburg langsfietst, zoals met het integrale dorpsontwikkelingsplan, blijft de raad ook zien dat het goed is dat we in zo’n netwerkverband zitten.’

Doe-taken
Fons Naterop is er ook van overtuigd dat het sterker op elkaar binden van de regio op strategisch niveau zal leiden tot meer samenwerking in de uitvoering. ‘Ik stond zelf als gemeentesecretaris van Halderberge aan de bakermat van samenwerking tussen zes gemeenten op het gebied van doe-taken. Dat leidde tot een samenwerking op strategisch niveau. Door het netwerk van negentien gemeenten ontstaan er de komende jaren op subregionaal niveau ook veel makkelijker ingangen om elkaar op operationeel niveau te vinden.’ Op dit moment wordt er op operationeel niveau op allerlei manieren tussen coalities van gemeenten binnen West-Brabant samengewerkt. Soms formeel geregeld, soms informeel. Zo voert de gemeente Breda taken voor omringende gemeenten uit op onder andere het gebied van fraudebestrijding en de volkskredietbank.
Bergen op Zoom is gastheer voor de gemeenten Steenbergen en Woensdrecht voor het verstrekken van uitkeringen en toeleiding naar de arbeidsmarkt. Aan de oostkant van de regio West-Brabant werken de gemeenten Werkendam, Woudrichem en Aalburg sinds vorig jaar samen op tien terreinen, waaronder ICT, P&O, juridische zaken, economie, toerisme en recreatie en cultuur. Vanaf januari 2012 innen Breda, Bergen op Zoom, Etten-Leur, Roosendaal, Oosterhout en het waterschap Brabantse Delta gezamenlijk de belastingen. Onder de naam Belastingsamenwerking West-Brabant (BWB) gaan zij op in een nieuwe organisatie. De lokale belastingen van deze gemeenten en het waterschap komen op één belastingbiljet, Voor burgers en bedrijven van Bergen op Zoom, Etten-Leur en Roosendaal komt ook de onroerendezaakbelasting daarop te staan. Het nieuwe belastingkantoor wordt gevestigd in Etten-Leur, alle gemeenten houden wel hun publieksbalies voor de belastingen. Andere gemeenten in West-Brabant zijn welkom om zich bij de gezamenlijke backoffice voor de belastingen aan te sluiten.

Grootste winst
‘Wat je nu heel duidelijk ziet ontstaan’, zegt Peter van der Velden, ‘is dat steeds meer bestuurders op regionaal niveau efficiencyslagen willen maken. De wethouders P&O lopen daarin voorop. Daar is denk ik de urgentie ook het grootst. De geweldige uittrede uit de gemeentelijke ambtelijke organisaties die de komende jaren gaat plaatsvinden - dat gaat echt om enkele duizenden ambtenaren - en de bevolkingskrimp in bepaalde delen van West-Brabant nopen gemeenten om daarop een goed antwoord te vinden om zo de kwaliteit van de organisaties op een goed niveau te houden. De ambtenaren die vertrekken krijgt niet elk gemeentehuis terug binnen de muren. De negentien gemeenten hebben nu al gezamenlijk een loopbaanen mobiliteitscentrum; ik denk dat we daar veel sneller stevig mee aan de slag moeten dan we nu denken.’
Maar het gaat niet alleen om efficiency.  De grootste winst van de vorming van de Regio West-Brabant is, volgens Van der Velden, ‘een regio die zelfbewuster is en die steeds meer ziet dat zij er ook toe  doet. Als je de krachten echt bundelt, zoals wij dat nu doen, liggen de kansen voor een efficiëntere bedrijfsvoering voor het oprapen.’