Slim bezuinigen

Als gevolg van de financiële crisis is de situatie de overheidsfinanciën in de meeste westerse landen aanzienlijk verslechterd.  In 11 van de 34 lidstaten OECD waaronder de Verenigde Staten en Japan is de bruto schuld van de overheid gestegen tot boven 90 % van het bbp, een niveau dat in de markten als kritische grens wordt gezien. De regeringen zullen de opgelopen begrotingstekorten terug moeten brengen in een periode waarin de economie naar verwachting maar matig zal groeien. Daarbij dient de verleiding te worden weerstaan de tekorten ‘op te lossen‘ door een hogere inflatie na te streven zoals in het verleden wel gebeurde. Dat zal immers ten koste gaan van de economische groei en heeft bovendien ongewenste inkomenseffecten.

Regeringen ontkomen er derhalve niet aan om fors te bezuinigen. In veel landen is dat proces al in gang gezet. In de meeste landen is volgens een recent rapport van de OECD sinds 2009 2 % bezuinigd en in sommige landen zelfs al zo’n 5 % van het bbp. ‘Fiscal consolidation: How much, how fast and by what means’, OECD, 2012. De organisatie waarschuwt echter dat de komende jaren nog veel meer ingrepen noodzakelijk zijn, aangezien de uitgaven aan zorg en pensioen in de komende decennia sterk zullen oplopen. Het is derhalve zaak slim te bezuinigen én te hervormen. Regeringen moeten kiezen voor maatregelen die de negatieve effecten op de economische groei op lange termijn zo min mogelijk schaden. De OECD doet in dit verband een aantal interessante suggesties.

 

In de eerste plaats zou moeten worden gekeken naar inefficiënties in de uitgaven aan gezondheidszorg en onderwijs. Landen zouden daarbij kunnen leren van elkaar. Door ‘best practices’ te volgen  kan volgens de OECD gemiddeld wel 2 % van het bbp worden bespaard, maar in sommige landen loopt de potentiële besparing op tot wel 4 % van het bbp. Ons land scoort hier met bijna 3 % overigens relatief hoog. Het rapport merkt daarbij op dat school- en studiegelden in veel landen laag in verhouding tot de voordelen die de genoten opleiding mensen in hun latere leven oplevert. Een tweede terrein waarop kan worden bespaard zijn belastinguitgaven, zoals aftrekposten, belastingvrijstellingen en verlaagde tarieven. Veel landen kennen deze uitgaven die doorgaans zijn gericht op het bevorderen van de opbouw van pensioenvermogen, stimulering van eigen woningbezit en verzekeren van zorg, alsmede giften ten behoeve van liefdadigheidsinstellingen. Volgens het onderzoek zijn belastinguitgaven niet in alle gevallen onwenselijk. Belastinguitgaven zijn echter vaak weinig transparant en niet effectief.

Hetzelfde kan worden gezegd van het naast elkaar bestaan van verschillende BTW-tarieven in tal van landen. Vanwege de administratieve rompslomp voor bedrijven en overheid (controle) kan volgende de OECD beter worden gekozen voor een uniform BTW-tarief. Het rapport toont aan dat overheden in een meerderheid van de onderzochte landen 60 % of minder ontvangen van de theoretische opbrengst van de BTW. Ten derde zouden de belastingen kunnen worden verhoogd. Daarbij denkt de OECD aan milieubelastingen, belastingen op alcohol- en tabaksgebruik en belasting op onroerend goedbezit. Verhoging van andere belastin- gen dient te worden vermeden, vanwege de negatieve effecten op de economie. In de vierde plaats kunnen structurele hervormingen in tal van landen een belangrijke bijdrage leveren aan de consoli- datie van begrotingen. Een hervorming van onhoudbare pensioen- stelsels is in veel landen wenselijk en onvermijdelijk. Het rapport beveelt maatregelen aan die leiden tot een verhoging van pensioengerechtigde leeftijd en een toename van de arbeidsparticipatie. In dit verband wordt ook ons land genoemd. Structurele hervormingen dragen in het zijn algemeenheid bij aan een hogere economische groei, waardoor overheidstekorten verder teruglopen. Tenslotte kan een verbetering van het begrotingsproces bijdragen aan een gezondmaking van de overheidsfinanciën.
Gelet op al deze opties kan worden geconcludeerd, dat regeringen staan voor een lastige, maar niet onmogelijke taak. Als het beleid ook nog leidt tot een meer efficiënte overheid dan is iedereen hierbij gebaat. ‘Never waste a good crisis’ zou ik derhalve willen zeggen.