Verduurzaming van investeringen: trend of nieuwe economische realiteit?

Waarom zijn investeringen in duurzaamheid van belang, welke economische ratio zat er achter en hoe kunnen dergelijke investeringen in de praktijk worden gerealiseerd? Deze vragen kwamen op 23 april aan de orde tijdens de door BNG georganiseerde bijeenkomst “Verduurzaming van investeringen”. Bij duurzaamheid is vooral belangrijk om te kijken naar de effecten op de lange termijn, zo blijkt uit de verhalen van diverse sprekers.

Verantwoordelijk voor toekomst Voor Wubbo Ockels, hoogleraar duurzame technologie aan de TU Delft, betekent duurzaam ‘je verantwoordelijk voelen voor de toekomst’. Het gaat dan niet alleen om de nabije toekomst, maar tot wel 50 jaar vooruit. Toen Ockels midden jaren 80 de gelegenheid had om de aarde vanuit de ruimte te bekijken, besefte hij dat de atmosfeer slechts een beperkte bescher- mende laag vormt voor die aarde. Niet de ruimte is uniek, maar de aarde. De aarde is ons ruimteschip waar we voorzichtig mee om moeten gaan. Wij zijn de astronauten die voor het schip moeten zorgen.
 
Fossiele brandstoffen worden schaarser en de aarde warmt op. ‘Broeikasgas op zich is geen probleem, het gaat om de snelheid waarmee we het momenteel uitstoten.’
De oplossing kan volgens Ockels komen van ‘de grootste kerncentrale’ die we kennen: de zon! De zon levert een enorme hoeveelheid energie, is betrouwbaar, het kost niks en de zon is door niemand te claimen.

Ockels ergert zich soms aan doemdenken rondom duurzaamheid. Het biedt juist kansen! We moeten het thema dan ook op een positieve en optimistische wijze benaderen. Dat Nederland op dit gebied zo ver achter Duitsland aan loopt, maakt hem soms boos. De lobby van de fossiele brandstoffen en –technologieën zit nieu- we ontwikkelingen nog teveel in de weg. Allemaal nog van het industriële tijdperk!

Duurzaam wordt hip
Maar dat gaat veranderen: zonnepanelen worden steeds goedkoper, terwijl fossiele brandstoffen steeds schaarser en daardoor duurder worden. ‘China gaat met de productie van zonnepanelen de aarde redden’, stelt Ockels. Als de productie eenmaal van de grond komt, zal er expo- nentiële groei plaatsvinden, zoals ook
bij het gebruik van mobiele telefonie is gebeurd. Daarbij moeten we economische criteria zoals terugverdientijd eens los durven laten. Dat doen we toch ook niet als we een nieuw pak of een huis kopen? Jonge mensen vormen uiteindelijk de sleutel, zij hebben immers geen banden meer met het oude industriële tijdperk. Een elektrische auto zonder geluid wordt hip, zeker als het een ‘Tesla’ betreft die sneller optrekt dan een Porsche.

Wetten van de economie staan niet haaks op duurzaamheid
Het doel van ondernemen is het maxime- ren van het eigen vermogen. Maar is dat duurzaam? Ja, zegt Dirk Brounen, hoog- leraar Real Estate Economics aan de Tilburg University. Als je maar uitgaat van de  lange termijn in plaats van winstmaximali- satie op korte termijn. Vergelijk het met een visvijver: vis je die in een paar jaar leeg of vang je wat minder vis zodat visvangst ook op de lange termijn gewaarborgd is. Duurzaamheid gaat dus vooral over een lange termijn van redeneren. Dit is niet nieuw, ook de Chinese Guanxi methode van zaken doen en Islamistisch bankieren hebben deze uitgangspunten. Het pro- bleem is dat veel partijen binnen het vast- goed, zoals bouwers, ontwikkelaars en architecten, een kortetermijnbelang hebben. Juist gebruikers, beleggers en financiers vertegenwoordigen meer het langetermijnbelang.

Energiezuinigheid van de woning krijgt nog weinig aandacht
Het energielabel voor woningen wordt nog weinig gebruikt, stelt Brounen.
Mensen zijn nog weinig bezig met de energierekening, sowieso zijn ze weinig bewust met hun financiën bezig. Toch hebben energielabels een effect. ‘Wij hebben 194.000 woningtransacties geana- lyseerd, waarvan 33.000 met een label.
Wat blijkt is dat het bezit van een ener- gielabel een positief effect heeft bij de verkoop. Deze beperkte bewustwording, heeft tot gevolg dat nog weinig wordt geïnvesteerd in energiezuinigheid. Om die reden is het zinvol investeringen in energiezuinigheid door collectieve besluit- vorming te bevorderen. Je ziet dat ook bij orgaandonatie, dat is alleen een succes in landen waar collectief is besloten dat iedereen orgaandonor is, mits er bezwaar gemaakt wordt.’

Grote stappen te maken in de bestaande woningvoorraad
Brounen geeft aan dat er grote stappen in verduurzaming zijn te maken in de bestaande woningvoorraad: ‘Dit zijn veelal woningen met een slechte energiepresta- tie’. Daarbij dient te worden gekeken hoe met andere huurcontractvormen de rekening meer bij die partijen kan worden gelegd die daadwerkelijk profiteren van de investering (de huurder). Dat investeringen in de bestaande voorraad – los van de financiële aspecten – geen eenvoudige opgave is werd duidelijk in de bijdrage van Tonny van de Ven – bestuurder van de West-Brabantse woningcorporatie Allee- Wonen. ‘Je moet vooral ook de bewoners meekrijgen.’ De Huurwet verlangt name- lijk een goedkeuring van 70 procent van de huurders voor een ingreep.

Bij AlleeWonen wordt bij investeringen in duurzaamheid ingestoken op de energie- prestatie van de woningen en daarmee de energielasten voor de huurder. ‘Beperking van CO2-uitstoot zegt huurders namelijk niets.’ De energielasten vormen een steeds groter onderdeel van de woonlasten en zijn de laatste jaren – samen met de lokale heffingen - het sterkst gestegen. ‘Maar ook wij zien de beperkte bewustwording bij huurders. Ze zijn vaak met andere dingen bezig. Soms zelfs met overleven.’ De eerste successen vertellen zich door, zodat andere bewoners de woningcorporatie nu ook actief benaderen met de vraag of bij hen thuis ook in energiezuinigheid geïnvesteerd kan worden.

Het principiële uitgangspunt van AlleeWonen is dat investeringen bij renovatie in principe naar energiezuinigheid gaan. De eigen keuze van bewoners wordt hiermee beperkt. Geld wordt immers niet in een nieuwe keuken of in nieuwe tegeltjes gestoken, terwijl de huurder dit vaak meer aanspreekt. AlleeWonen heeft als eerste woningcorporatie in Nederland een groot aantal woningen gerenoveerd door middel van de passiefhuismethode, hetgeen bete- kent dat de woningen zeer energiezuinig zijn geworden. De investeringen waren aanzienlijk, tot wel 140.000 euro per woning. De vraag daarbij is: investeer je fors in relatief weinig woningen of reali- seer je over de gehele linie een relatief beperkte verbetering. Wat niet meewerkt is dat een doorbereking van de investering in de huurprijs slechts zeer beperkt moge- lijk is.
Van de Ven constateert daarnaast een probleem bij de particuliere voorraad: ‘Eigenaar-bewoners hebben vaak geen middelen voor dergelijke investeringen.’ Ook energieleveranciers zijn niet blij met de maatregelen, zij hebben daar geen direct belang bij. ‘Dat merken wij in de samenwerking.’

Sociale duurzaamheid
De bijeenkomst stond vooral in het teken van milieu en energiezuinigheid, maar volgens Van de Ven betekent duurzaam- heid ook dat moet worden gezorgd voor leefbare wijken. Ook in de toekomst. Dat betekent aandacht voor veiligheid, voor- zieningen en sociale omgeving. Zeker in een samenleving die steeds individualisti- scher wordt is aandacht voor deze ‘sociale duurzaamheid’ van groot belang.

Gemeente als aanjager van duurzame investeringen
De gemeente Dordrecht heeft met haar Duurzaamheidsfabriek de VNG-prijs 2011 voor het beste duurzame plan van Neder- land gewonnen. De Duurzaamheidsfabriek is een van de speerpunten van het duur- zaamheidsbeleid van Dordrecht. De ande- re drie speerpunten zijn: het Warmtenet, de Nieuwe Dordtse Bieschbos en de Ener- gie-coöperatie (samen met energie- en afvalnutsbedrijf HVC). Dordrecht streeft naar klimaatneutraliteit in 2050 en voor 2015 betekent dat een energiebesparing van 15% ten opzichte van 2009 en een aandeel van duurzame energie van 3% ten opzichte van het totale energieverbruik.

‘Dordrecht gelooft daarbij in een bottom- up benadering met decentrale initiatieven, waarbij lokale netwerken ontstaan’, aldus Harry Wagemakers, wethouder Duurzaam- heid in deze stad. Hij ziet daarbij de gemeente primair als aanjager die ook bewust participeert. Zoals bij de Energie- coöperatie Dordrecht. Deze coöperatie is in samenwerking met HVC opgericht en dient een bijdrage te leveren aan versnel- ling van realisatie van energiebesparing en duurzame energieproductie. Financiële continuïteit is daarbij van belang. Er wordt gewerkt met een investeringsfonds dat zichzelf in stand houdt (een zogenaamd ‘revolving fund’). De gemeente is bewust geen ‘subsidiebureau’.

Met deze projecten geeft Dordrecht concreet invulling aan het thema duur- zaamheid. ‘Want er wordt in gemeente- land heel veel gesproken over duurzaam- heid, maar nog te weinig gedaan’, aldus Wagemakers.

BNG en duurzaamheid
Uiteraard kwam ook de vraag op wat gastheer BNG kan betekenen op het gebied van duurzaamheid. Bestuursvoor- zitter Carel van Eykelenburg gaf duidelijk- heid. ‘Door geborgde financiering te verstrekken op zeer lange termijn doet BNG al veel op dit gebied. Ook hebben we nu voor de tweede maal een maatschap- pelijk jaarverslag gepubliceerd, en zijn we een van de meest transparante banken van Nederland geworden. We moeten echter meer doen. De uitdaging is om duurzaam- heid te koppelen aan de inhoud van ons werk.’ Daarom onderzoekt BNG nu, mede naar aanleiding van vragen van klanten, of het nieuwe modellen of producten kan ontwikkelen om duurzame investeringen te financieren, vergelijkbaar met de finan- ciering van energiezuinige zwembaden in Rotterdam. ‘Als partijen andere ideeën hebben op dit gebied, dan gaan we graag met ze om tafel zitten. Maar ik teken daar- bij wel aan dat BNG geen subsidiefabriek is. Het businessmodel moet duurzaam èn bedrijfseconomisch haalbaar zijn. Als de haalbaarheid alleen geldt voor de lange termijn, dan is dat prima. BNG is immers bij uitstek een partij van de lange adem’.