Flirten in het openbaar

In 2008 sloten de woningcorporaties een convenant met de Woonbond waarin werd afgesproken dat de corporatiewoningen in 2020 twintig procent minder gas verbruiken. Voor onze woningvoorraad, vertelt manager Vastgoed Dick de Bruin van woningcorporatie Qua Wonen in Bergambacht betekent dat een energielabelsprong met twee labels. ‘We waren daar voortvarend mee aan de slag, maar op een dag keken we elkaar intern eens goed aan en vroegen we ons af of we nu veel aan energiebesparing en duurzaamheid doen. Straks hebben we een ‘groen’ label en dat is zeker leuk om te vertellen, maar is wat we doen wel ambitieus genoeg?’

Het antwoord daarop vond Qua Wonen in een gesprek met een groep deskundigen. ‘Nee’. De boodschap was: ‘Er gaat de komende jaren nog veel ontwikkeld worden om woningen duurzamer en energiezuiniger te maken. Stel je daarvoor open, durf ambitieuzer te zijn’. Mede op basis van haar gunstige financiële positie en woningvoorraad kwam de corporatie tot het inzicht dat het mogelijk moet zijn om haar totale woningvoorraad (momenteel 8.500 woningen) in 2030 energieneutraal te hebben gemaakt. Daarmee is het convenant uit 2008 dat koepelorganisatie Aedes met de Woonbond sloot voor Qua Wonen in feite irrelevant geworden. Dick de Bruin: ‘We willen echt laten zien dat het ons menens is. Hoe we die ambitie gaan realiseren is eerlijk gezegd een stevige zoektocht. We hebben geen idee hoe die weg naar die stip die we aan de horizon hebben gezet, zal verlopen. Maar dat moet je als corporatie niet weerhouden om te innoveren. Je kunt best wel ergens toe overgaan, zonder dat je tot drie decimalen achter de komma weet wat het effect is. Wat je wel weet, is dat de wereld snel verandert, zeker als het om zaken gaat waar een stekker aan zit. Dat verandert misschien nog wel zo enorm dat je geen koudwatervrees moet hebben om in het diepe te springen. Misschien heeft elk huis over tien jaar wel een apparaat dat eigen energie opwekt en dat warmte en warm tapwater kan leveren. Er gaan vast nog spectaculaire dingen gebeuren. Belangrijk is dat je een open mind hebt. Het gaat om de uitdaging om wel wat tot stand te brengen; om de woonlasten voor huurders betaalbaar te houden bijvoorbeeld, ondanks de stijgende energieprijzen.’ Daarbij, zegt hij, mag door corporaties  ook best eens gekeken worden naar de exploitatietermijn van een woning. ‘Er wordt altijd gerekend met het gegeven dat een woning vijftig jaar in exploitatie zal zijn, terwijl dat in de praktijk vaak veel langer is. Durf dan ook eens uit te gaan van een langere – realistischer – exploitatieduur. Misschien maakt dat maatregelen financieel wel haalbaar. Focus niet op de belemmeringen om iets niet te doen, maar ga de uitdagingen aan,’ aldus De Bruin.

Energiesprong
Voor ondersteuning bij de zoektocht om haar hele woningvoorraad binnen achttien jaar energieneutraal te hebben gemaakt, sloot Qua Wonen zich aan bij het programma Energiesprong van de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV), dat sinds 1 augustus is opgegaan in Platform 31, een fusie van KEI, Nirov, Nicis Institute en SEV. Een onderdeel van Energiesprong is het programma Slim en Snel, een innoverend programma waaraan vijf corporaties meedoen en waarbinnen wordt verkend hoe je bestaande woningen op een slimme en snelle manier kunt verduurzamen. De Bruin: ‘Wij waren meteen enthousiast, want het scheelt ons veel doe- en denkwerk. Ook zijn wij ervan overtuigd dat je meer bereikt door samen te werken dan dat je alles achter je eigen bureau gaat zitten bedenken.’

Speeddate
De ambitie van Qua Wonen op het gebied van duurzaamheid was dus aanwezig. Net als de wetenschap dat de markt waarschijnlijk energiezuinigere en betaalbaardere oplossingen voor de renovatie van woningen te bieden heeft dan zij in Krimpen
aan den IJssel achter hun bureau kunnen bedenken. En dan was er ook nog de begeleiding door Energiesprong. Deze drie factoren leidden ertoe dat Qua Wonen dit voorjaar voor een bijzondere manier van aanbesteden koos voor de renovatie van 240 woningen in Krimpen aan den IJssel. Via een advertentie in vakbladen nodigde zij bouwconsortia uit om mee te doen aan een speeddate, waarbij het ging om het vinden van een partner waarmee het ‘klikt’. Op maximaal twee A-4’tjes mochten bedrijven hun drive kenbaar maken om 240 woningen (type Wissing-woning) zodanig te renoveren dat ze minimaal 45 procent minder energie verbruiken dan
nu (Label A) en weer minstens vijftig jaar mee kunnen.

‘Het idee voor een speeddate kwam doordat we ons afvroegen wat voor consortia we eigenlijk zochten’, vertelt Barbara Willems, beleidsmedewerker duurzaamheid bij Qua Wonen. ‘Mensen met een technische achtergrond worden vooral getriggerd door een bedrijf dat heel innovatieve, technische oplossingen heeft. Ik ben zelf afkomstig uit de beleidshoek en denk eerder dat elke partij wel stenen kan stapelen en technische oplossingen kan verzinnen. Interessanter is om te kijken naar welke partij een project naar alle waarschijnlijkheid het meest succesvol zal afronden. Daarbij spelen vragen als: hoe  ga je als partijen binnen een consortium met elkaar om, hoe los je problemen op, hoe betrek je de bewoners bij jouw proces en hoe vul je je partnerschap met de opdrachtgever in? We zijn echt op zoek gegaan naar consortia waarbinnen alle partijen van begin af aan bij de conceptontwikkeling zijn betrokken.’

 

Innovatieve kracht
Vijftig reacties kwamen er binnen op de advertentie, tien consortia werden er uitgenodigd voor een speeddate. Op 20 juni kregen deze tien, in elkaars aanwezigheid en dat van geïnteresseerden, waaronder enkele tientallen bewoners de kans om in zeven minuten duidelijk te maken waarom zij de ideale partner voor Qua Wonen zijn. Een jury, bestaande uit een bewoner en vier medewerkers van de corporatie, had na elke presentatie zeven minuten de gelegenheid om vragen te stellen. Daarna had elk consortium nog één minuut de kans om te vertellen waarom er voor hen gekozen moest worden.

Het juryberaad vond publiekelijk plaats. Drie consortia werden geselecteerd voor de volgende ronde, waarin zij afzonderlijk van elkaar – met steun van een procescoach van Energiesprong – twee maanden gaan werken aan een oplossing voor het vraagstuk. Ook die oplossingen zullen weer – in oktober – publiekelijk worden gepresenteerd en in het openbaar worden beoordeeld door een jury, deze keer bestaande uit deskundigen op het gebied van duurzaam bouwen. Barbara Willems: ‘Ik ben razend benieuwd waar ze straks mee aankomen. Ik hoop dat het lukt om hiermee de innovatieve kracht die de bouwsector heeft naar boven te krijgen en dat er straks ook financieel aantrekkelijke concepten worden gepresenteerd waarmee veel meer energie wordt bespaard. Dat wil zeggen: veel meer dan gebeurd zou zijn als wij op een traditionele manier via een bestek de opdracht hadden gegeven om 45 procent energiereductie te realiseren, zodat de woningen energielabel A krijgen.’ Het doel is niet, benadrukt zij, dat deze 240 woningen meteen energieneutraal worden. ‘Maar mocht dat wel kunnen binnen de financiële kaders, dan houden wij ze niet tegen.’

Laag ambitieniveau
‘Met Slim en Snel’, zegt Jan Willem van de Groep, programmamanager Energiesprong, ‘proberen we te stimuleren dat de bouwsector antwoorden vindt voor de opgaven waar corporaties voor staan. We willen daarmee de innovatie uit de markt te trekken. Dat gaat niet vanzelf. Corporaties hebben nog sterk de neiging om zelf het wiel uit te vinden. Bovendien sturen ze veel te veel op techniek en blijven ze hangen in oplossingen die te duur zijn of die een laag ambitieniveau hebben. Ze schrijven stapels transactiedocumenten met de vraag om daar productiecapaciteit op te leveren, terwijl de bouwsector druk bezig is om haar rol anders in te vullen. Die wil niet meer op bestekken wachten, maar gewoon al nadenken over oplossingen zonder dat er al een specifieke opdrachtgever is. Daarbij aantekenend dat er nog
 
niet veel consortia zijn die zich echt als een eenheid presenteren op basis van een samenwerkingsconcept. Met Slim en Snel stimuleren we dat conceptuele denken en het vormen van die coalities. In het geval van Qua Wonen gaat het om Wissingwoningen. Daarvan staan er in Nederland zo’n 12.000. Door deze speeddate liggen er straks een paar oplossingen op de plank voor dit woningtype. Ook de consortia
die de klus van Qua Wonen niet krijgen, hebben een product in handen dat zij wellicht elders in het land kwijt kunnen. Voor corporaties geldt dat zij niet dezelfde uitvraag aan de markt hoeven te stellen, maar gewoon kunnen selecteren onder een aantal aanbieders.’

 

Adjunct-directeur Bianca Seekles van Era Contour, een van de drie geselecteerden,  is het helemaal met Van de Groep eens  dat deze manier van aanbesteden veel voordelen heeft vergeleken met andere manieren van aanbesteding. Seekles, die de presentatie tijdens de speeddate deed, is zelfs dolenthousiast over de aanpak van Qua Wonen. ‘Ook al win je niet, je steekt er in ieder geval altijd iets van op. Erg goed ook is dat er nadrukkelijk gezocht wordt naar een partner waarmee het klikt.
Resultaten worden echt beter als je het met elkaar goed kunt vinden over hoe je iets aanpakt. Dat alles in het openbaar gebeurde en volledig transparant was, vind ik geweldig. Ik vond het zelf erg leuk om te zien hoe een jury naar de dingen kijkt en zaken afweegt en hoe anders een bewoner tegen dingen aankijkt dan de professionals. Wat voor ons logisch is, is dat voor bewoners vaak niet. Alles wat er bij zo’n project komt kijken, moet je goed vertellen.’

Broodje aap
Jan Willem van de Groep gaat ervan uit dat door de pilots die samen met de corporaties binnen Snel en Slim worden uitgevoerd, aangetoond kan worden dat een andere benadering van renovatie kan leiden tot nieuwe, betaalbare oplossingen en tegelijkertijd een grote energiereductie.
 
‘Dat is inderdaad nodig, want er gaan in de corporatiewereld heel veel broodje-aap-verhalen rond over de verduurzamingsopgave waar zij voor staan. Bijvoorbeeld dat het ontzettend duur is om van een woning met een F-energielabel een woning met een A++-label te maken.
De redenatie daarachter is dat je er eerst een woning met een B-label van moet maken. Maar als je die stap in één keer zet, benader het probleem heel anders en dan is de verbeterslag naar A++ zelfs niet eens duurder dan naar B.’

Alle drie de consortia die in oktober een oplossing presenteren, krijgen daarvoor van Qua Wonen een rekenvergoeding van 30 duizend euro. Volgens Van der Groep is dat een bedrag dat de corporatie dubbel en dwars terugverdient, omdat
ze daarvoor oplossingen krijgt aangereikt die ze zelf nooit had kunnen bedenken. ‘Bovendien bespaart zij door deze manier van aanbesteden aanzienlijk op de kosten die ze normaal kwijt is aan adviseurs die stapels transactiedocumenten moeten produceren.’

Van der Groep zegt uit te kijken naar de presentatie van de drie geselecteerde consortia in oktober. Dat dat, net als de speeddate, in het openbaar gebeurt, vindt hij absoluut noodzakelijk. ‘Als die drie consortia straks hun oplossingen gaan presenteren, dan is het geen vergelijking meer tussen appels en peren, maar tussen pruimen en fietsen. De argumentatie waarom voor a, b of c is gekozen, kun je dan achteraf niet meer uitleggen. Je moet het meemaken om te begrijpen waarom er voor Pietje is gekozen en niet voor Marietje.’ Die openheid hoort volgens hem bij de 21ste eeuw. ‘Achter gesloten deuren gaat het selectieproces zeker niet beter.
Managers willen daar nogal eens interne politieke druk uitoefenen. In een openbare sessie mogen ze dat ook doen, maar dan moeten ze het wel uitleggen.’