'Economisch gezien varen we op werkelijk onbekende wateren'

In de majestueuze hal van het Rotterdamse stadhuis aan de Coolsingel ontvangt Remco Zwetheul de bezoeker. Zijn faam is hem vooruitgesneld: de treasurer van Rotterdam groeide de afgelopen elf jaar uit tot midvoor van zijn vakgenoten in de gemeentelijke financiën. Als deskundige wordt hij geraadpleegd, niet alleen binnen, maar ook buiten Rotterdam.

Door de omvang, organisatie, diversiteit en soorten diensten hoort Rotterdam in Nederland tot de gemeentelijke reuzen. Maar ook de persoon telt. Zwetheul weet als specialist de weg op de ministeries van BZK en Financiën, ondersteunt als vakman de VNG. ‘Je probeert, vanuit zo’n grote gemeente, het voortouw te nemen.’

Meer geldstromen
Het effect van de crisis en de beslissingen in Den Haag: de lagere overheden voelen het direct. Zwetheul: ‘Er zullen meer geldstromen lopen door de gemeenten na decentralisaties en het sociaal akkoord. Dat betekent meer uren werk aan het cashmanagement. Schatkistbeleggen komt eraan, wat ook inhoudt dat we dagelijks moeten kijken of er geld naar de schatkist moet vloeien. En wat gaan de eventuele extra bezuinigingen bij het Rijk betekenen, als die deze zomer zouden worden afgekondigd? Zeker is, dat de gemeente geld nodig blijft hebben. Hoe alles zich verder zal ontwikkelen, is in dit tijdsgewricht moeilijk te zeggen. Economisch gezien varen we op werkelijk onbekende wateren.’

De treasury van Rotterdam omvat naast Zwetheul een plaatsvervangend treasurer en twee cashmanagers voor het dagelijks kasgeldmanagement. Eens per week doet hij zelf de snelle handel voor die dag, als het andere werk het tenminste toelaat. Hij kent het vak decennialang, vanaf zijn keuze in de jaren negentig voor afstudeerrichting Financiering bij Bedrijfseconomie aan de Katholieke Universiteit Brabant in Tilburg. En getuige zijn afstudeeronderzoek naar het dageffect in de koersen van de Amsterdamse Effectenbeurs.

Eerste baan bij planning en control van Bergen op Zoom, waar hij in 1996 de treasuryfunctie opzette. ‘De werkzaamheden bestonden al, maar ze waren niet gestructureerd. Door de komst van de Wet fido kreeg de treasuryfunctie meer aandacht.’ Na enkele jaren ontdekte  BNG Bank hem, en vroeg of hij voor  BNG Advies (toen was de naam nog BNG
Consultancy) kwam werken. Dat betekende voornamelijk: als consultant het land rond, cursussen geven aan gemeentelijke collega’s over de nieuwe Wet fido. Totdat in 2002  de treasurer van Rotterdam vertrok, en
Remco Zwetheul het stadhuis aan de Coolsingel binnenstapte. Daar, op de derde etage, handelt de treasury, ‘met één been in de overheid, één been in de markt’.

Zwetheul: ‘De overheids-treasurer moet als hoeder van de Wet fido wel eens “nee” zeggen. Voor onze functie bij de overheid geldt: “Behoedzaamheid staat voorop”.
Je bent expliciet aangewezen als handelaar voor de gemeente, maar binnen de duidelijke kaders die de wet stelt. De prijzen bij kort geld blijven maar een paar minuten staan. Omdat je snel moet handelen, is er geen tijd om uitgebreid over offertes te vergaderen of eerst een akkoord van hogerhand te gaan vragen. Wij huldigen wel het Vier Ogen Principe: er kijkt iemand mee. Dergelijke processen zijn geborgd. Ik doe zelf de langlopende leningen, het cashmanagement doen we alle vier.’

Enorm specialistisch
Politici en bestuurders willen wellicht wel eens verder gaan dan de rekensommen van de treasury aangeven. Toezichthouders en controllers moeten een vinger aan de pols kunnen houden. Hoe ver reikt de interesse van anderen in uw werk?
‘Ik geef een strengere invulling aan de Wet fido dan anderen. Wij hebben hierin ook een voorbeeldfunctie naar andere gemeenten. De treasurer handelt in het kader van de publieke taak die door de raad is gedefinieerd. De crisis leidde tot groter bewustzijn voor de risico’s, en dus kreeg ons werk als treasury meer interesse en draagvlak. Nee, een verbetering wil ik het niet noemen, want de crisis brengt veel ellende in de gemeente.’

‘Het staat buiten kijf dat de treasury een enorm specialistische functie is. Ik probeer het zo goed mogelijk uit te leggen. Vorig jaar nog bij de Commissie tot Onderzoek van de Rekening. Deze commissie heeft als taak de jaarrekening en het jaarverslag van de gemeente Rotterdam te onderzoeken en daarover advies uit te brengen aan de gemeenteraad. En onlangs in een brief namens de wethouder over onze werkwijze, waarin ik die stap voor stap uitleg. Dat was naar aanleiding van een vraag uit de raad.’

Feyenoordstadion
Contact met gemeenteraadsleden is er zelden, want niet passend binnen het dualisme. Rondom de begroting komen zij en de treasurer elkaar wel tegen. Dat gebeurt in de door Rotterdam bedachte “Tafeltjesbijeenkomst”. Elk jaar kort voor het raadsdebat over de begroting staan in het bedrijfsrestaurant tafels opgesteld  met daarachter gerangschikt de financiële ambtenaren per portefeuille en onderwerp. De raadsleden lopen rond, schuiven aan, stellen vragen en krijgen antwoord. Met een lach: ‘Nee, geen aparte tafel voor de treasury, ik hoor bij de tafel Algemene Middelen.’

Intensief contact is er vanzelfsprekend  met de wethouder Financiën. Met Jantine Kriens, totdat zij voorjaar 2013 voorzitter van de VNG-directieraad werd, en nu met Richard Moti, die eerst PvdA-fractievoorzitter was. Hoogstverantwoordelijke financiële ambtenaar onder de wethouder is de directeur Middelen en Control, die onder andere de afdeling Financiën aanstuurt, waarbij de treasury hoort. Maar Zwetheul spreekt ook andere wethouders, afhankelijk van het onderwerp. Zeker als het een groot project betreft, zoals het vraagstuk van een nieuw Feyenoordstadion, waar de gemeente garant zou kunnen staan voor de financiering.

De Rotterdamse getallen zijn indrukwekkend. Zwetheul legt een plattegrondje op tafel: het gemeentelijk grondgebied reikt tot aan Hoek van Holland en de hele Europoort plus Maasvlaktes. Een begroting van 4,3 miljard euro. Een omzet aan transacties op jaarbasis van 10 à 20 miljard euro.
Vanochtend 65 miljoen kort geld aangetrokken, daarmee op 165 miljoen uitgekomen. In zijn elf jaar hier zijn verschillende gemeentelijke bedrijven en diensten op afstand gezet. Zwetheul: ‘Zij moeten dan zelf gaan financieren. Soms kun je zo’n bedrag niet in één keer op de markt gooien. Je bedenkt samen een overgangsfase voor de ontvlechting en je moet goede afspraken maken.’ Allemaal rekenwerk voor de treasury. De omvangrijkste klus speelde bij de verzelfstandiging van het Havenbedrijf in 2004: de 1,2 miljard euro aan interne leningen die Rotterdam daar had uitstaan, moest worden omgezet in externe leningen. Daarop volgden nog diverse ontvlechtingen: onder andere musea (2005), vervoerbedrijf RET (2007), de bibliotheek (2013).

Behoedzaamheid, kaders in de wet, afspraken in de gemeenteraad: dat alles betekent niet dat de treasurer geen risico’s kan of mag nemen. Kort en bondig antwoordt hij: ‘Niets doen is ook risico nemen.’ De kredietcrisis luidde een nieuwe episode in: ‘We groeien van passief naar actief kredietrisicomanagement met betrekking tot de door de gemeente verstrekte geldleningen en garanties. Niet alleen bij ons. Het komt vaak aan de orde in discussies met de andere 100.000+ gemeenten. Andere gemeenten vragen ons om raad.’

Risico’s op verlies berekenen
Zwetheul: ‘De kredietcrisis maakte duidelijk dat banken hun risico’s onvoldoende hadden ingeschat. Dat mag een gemeente niet overkomen.’ Om gemeentelijk bankroet te voorkomen ontwierp Rotterdam op Zwetheuls initiatief een bundel regels en zekerheden die vanaf eind dit jaar vastliggen. Het college van B&W is op hoofdlijnen akkoord, de bijbehorende verordening kan worden geschreven en de gemeenteraad geeft zijn oordeel voor eind december, zo is de verwachting. Dit Beleidskader Leningen en Garanties zorgt voor afspraken, en ook voor een spaarpot waaruit tegenvallende risico’s kunnen worden afgedekt.

‘Garanties werden altijd gezien als gratis geld. Maar wat gebeurt er als een door de gemeente gegarandeerde lening niet wordt terugbetaald? Wij gaan met een kredietrisicomodel het risico op verlies berekenen. Om dat risico af te dekken, zetten we geld apart. Hoeveel? Die prijs maken we volgens het Beleidskader inzichtelijk. We creëren een kredietrisicopot. Wie met gemeentegarantie een banklening krijgt, stort daarin een garantiepremie. Wij gaan ook oude, bestaande contracten doorlichten op risico’s en daarvoor reserves in de pot stoppen.’