Sociaal domein

Als alles doorgaat, krijgen de gemeenten er – door invoering van de Jeugdwet, de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 en de Participatiewet – een flink aantal taken bij in het sociale domein. Het daarmee gemoeide budget is navenant groot. Na aftrek van de forse efficiencykorting gaat het om een bedrag van circa 12 miljard euro.

In het onderzoeksrapport van het Centraal Planbureau dat op verzoek van de ministeries van BZK en Financiën en van de VNG is uitgebracht, wordt een aantal relevante dilemma’s geschetst, waarvoor de gemeenten zich geplaatst zien. Zo is er de behoefte aan beleidsvrijheid om efficiënte uitvoering en synergie mogelijk te maken, met daartegenover het risico op significante verschillen in niveau en kwaliteit van het aanbod staat. Een ander dilemma is de afweging tussen financiële prikkels voor gemeenten om kosten te drukken en het gevaar op risicoselectie of beknibbeling op de kwaliteit van voorzieningen. Het derde dilemma dat het CPB schetst, is dat van synergiewinst bij concentratie van uitvoeringstaken bij een bestuurslaag en de verschillen in optimale schaal per bestuurstaak.

Tijdens een bijeenkomst van de 100.000+ gemeenten  in Amsterdam bleek dat de gemeenten de decentralisaties als een kans zien, vooral in het verbeteren van de inhoudelijke zorg door regionaal maatwerk en gezamenlijke inkoop. Maar zorgen en onduidelijkheden zijn er ook. Die behelzen dan de kosten van de overgang, de realisatie van de bezuinigingsopgave en onduidelijkheid over de beleidsvrijheid die zal worden geboden.
Duidelijk is dat de flexibiliteit in de begroting afneemt, terwijl het risicoprofiel toeneemt, ook al door de toenemende vergrijzing die tot een groter beroep op de voorzieningen zal leiden.

Op dit moment is het nog niet mogelijk op gemeenteniveau goede inschattingen te maken van de financiële gevolgen. De systemen van risicomanagement kunnen nu hun waarde bewijzen. Het gevoel is dat een nieuwe zakelijkheid noodzakelijk is ten opzichte van de betrokken partijen. Ook scenarioplanning kan helpen tot een beter inzicht te komen. Samenwerking tussen centrumgemeente en regio, schaalvergroting en inzetten op preventie bij multiprobleemgezinnen kunnen de kosten drukken.

Dat er verschillen zullen optreden tussen de voorzieningenniveaus in gemeenten is onvermijdelijk. De landelijke politiek zal de neiging om dan in te grijpen en extra uitvoerings-  en verantwoordingsregels te stellen echter moeten bedwingen. Voorzieningen dichter bij de burger brengen, betekent ook dat het beleid dichter bij de burger moet worden gemaakt. En de burger is zelf heel goed in staat om de lokale politiek duidelijk te maken welke prioriteiten op dit terrein moeten worden gesteld. De gemeenteraadsverkiezingen zijn daarvoor het middel bij uitstek.