Gemeenten willen vastgoedtaken anders organiseren

Het Kenniscentrum NoorderRuimte van de Hanzehogeschool Groningen vraagt gemeenten elk jaar of ze inzicht hebben in het gemeentelijk maatschappelijk vastgoed. Dat doet de Hanzehogeschool nu al voor de zesde keer. Dit jaar heeft 21 procent van de 403 gemeenten meegedaan aan het onderzoek. Bijna alle respondenten zeggen volledig of gedeeltelijk inzicht te hebben in hun vastgoedportefeuille. Gelet op de voorgaande jaren is vooral de omslag tussen 2009 en 2010 opmerkelijk: het aantal gemeenten dat inzicht heeft in hun portefeuille is in 2014 meer dan verdubbeld (van 40 procent in 2009 naar 99 procent in 2014).

Kerntaken
De gemeenten noemen locaties toewijzen en beheer en exploitatie het meest als kerntaak. Bij ‘iets anders’ gaven zij aan dat de gemeentelijke rol per beleidsdoelstelling en/of project wordt beoordeeld en dat de rol verschillend is variërend van alle in figuur 1 genoemde taken tot geen daarvan. Zij zien concreet als hun kern- taak: het subsidiëren van maatschappelijke activiteiten, de regiefunctie, het stimuleren van multifunctioneel ruimtegebruik en functies zoeken voor gemeentelijke panden (tegen kostprijsdekkende huur).

Het valt op dat grote gemeenten (50.000 inwoners of meer) kwaliteitsmeting en handhaving vaker zien als kerntaak dan de kleine (0 tot 20.000 inwoners) en middelgrote gemeenten (20.000 tot 50.000 inwoners). Als het gaat om locatietoewijzing dan geldt dat hoe groter de gemeente des te vaker dit als kerntaak wordt aangemerkt. Een ander verschil ligt bij planontwikkeling en financiering.

Vooral kleine gemeenten zien dit als hun kerntaak. Alleen de taken beheer en exploitatie worden dit jaar meer dan in 2012 genoemd als kerntaak (van 45 naar 56 procent). De andere taken worden in 2014 minder vaak aangewezen als kerntaken, waarbij financiering en projecten initiëren de grootste dalers zijn. De helft van de gemeenten ervaart momenteel knelpunten bij het uitvoeren van maatschappelijke vastgoedtaken (figuur 2).

Actuele beleidsthema’s
Dit jaar is voor het eerst aan gemeenten gevraagd of zij overwegen (een deel van) de kerntaken uit te besteden. De meerderheid is daar nog niet aan toe. Bij de 37 procent die dit wel overweegt, gaat het vooral om beheer en exploitatie. Daarbij wordt vooral gedacht aan samenwerken met andere gemeenten, verzelfstandiging en uitbesteden aan marktpartijen (zie figuur 3).

Argumenten om met andere gemeenten samen te werken zijn vooral kennisbundeling (68 procent), efficiency (62 procent), deskundigheid vergroten (58 procent), schaalvoordeel (56 procent), effectiviteit (42 procent) en invloed behouden (20 procent). Vanaf 2009 is kostenreductie het meest actuele beleidsthema en ook 2014 kan daaraan met 93 procent worden toegevoegd. Een thema dat in 2012 de top 5 nog niet haalde en nu een stevige tweede plek inneemt, is scheiding van subsidie huisvestings- en exploitatielasten. De ontwikkeling van integraal accommodatiebeleid, verbetering kwaliteit van beheer en handhaving voorzieningenniveau in kleine kernen maken de top 5 van dit jaar af (zie figuur 4).

figuur 4. Actuele beleidsthema's gemeenten 2014
(n=33-43)

   

​%

​

45% 54% 61% 62% 64% 67% 73% 76% 77% 83% 85% 92% 93%

Het uitbesteden van taken Fysieke clustering cultuurfuncties Handhaving voorzieningeniveau in buurten en wijken Integratie van taken binnen de gemeente Samenwerking met andere gemeenten Verhoging van de tevredenheid van gebruikers MFA-vorming Opbrengstverhoging Handhaving voorzieningenniveau in kleine kernen Verbetering kwaliteit van beheer Ontwikkeling van integraal accomodatiebeleid Scheiding subsidie huisvestingslasten-expolitatielasten Kostenreductie

Organisatie
Veel gemeenten hebben een ambtelijke visie op vastgoedmanagement vastgesteld of hebben een gemeentelijk vastgoedbeleid. Dit jaar is voor het eerst aan de gemeenten gevraagd hoeveel fte’s er binnen de gemeenten zijn toebedeeld aan vastgoedmanagementtaken. Dit varieert van 0 tot 30 fte met een gemiddelde van 4,4. In grote gemeenten is dat gemiddeld 11,2 fte, middelgrote gemeenten 3,4 fte en kleine gemeenten 2 fte.

Gemeenten geven in het onderzoek aan dat de verkoop van maatschappelijk vastgoed een middel is om hun kosten te beheersen. Het aantal objecten dat de gemeenten te koop hadden staan, varieert van 0 tot 10 met een gemiddelde van 2,7. Het aantal daadwerkelijk verkochte objecten in 2013 varieert van 0 tot 6 met een gemiddelde van 1,2.

Het merendeel van de gemeenten heeft, net als in 2012, de taken voor maatschappelijk vastgoed centraal georganiseerd en voert dit centraal uit (47 procent). Het aantal gemeenten dat centraal organiseert en decentraal uitvoert is van 24 procent tot 19 procent afgenomen. Opvallend is dat het percentage gemeenten die de maatschappelijk vastgoedtaken decentraal organiseren én uitvoeren is verdubbeld van 15 procent in 2012 naar 30 procent in 2014 (zie figuur 5).

Veel gemeenten (43 procent) zijn van plan hun vastgoedtaken anders te gaan organiseren. Die gemeenten willen dat graag op korte termijn (een tot twee jaar) doorvoeren en kiezen er vooral voor de maatschappelijk vastgoedtaken centraal te organiseren én centraal uit te voeren. Net als in voorgaande jaren is aan gemeenten gevraagd hoe zij de resultaten op het gebied van maatschappelijk vastgoed meten. Vergeleken met 2012 meten gemeenten frequenter de technische kwaliteit van het vastgoed (+12 procent), tevredenheid van gebruikers (+14 procent) en de bijdrage van het maatschappelijk vastgoed aan de beleidsdoelstellingen (+23 procent). De percentages van 2014 komen dicht bij de percentages in de barometer van 2009 (zie figuur 6).

Duurzaamheid
Meer dan de helft van de gemeenten heeft een expliciet duurzaamheidsbeleid vastgesteld. En ongeveer een kwart van de gemeenten geeft aan dat ze ermee bezig zijn. Een klein aantal gemeenten heeft nog geen duurzaamheidsbeleid vastgelegd. De verantwoordelijkheid voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid, dat wordt gezien als een onderdeel daarvan, ligt het afdeling Economische Zaken. Op de vraag of afdelingen meer integraal samenwerken doordat er meer aandacht aan duurzaamheid wordt besteed, antwoordt het merendeel negatief.

De meest voorkomende motieven om de bedrijfsvoering van gemeenten te verduurzamen zijn: een voorbeeldfunctie richting burgers en bedrijven, speerpunt van gemeentebestuur en gemeenteraad en kostenbesparing. Een grote meerderheid (92 procent) geeft aan dat ISO26000 (de internationale richtlijn voor MVO) geen rol speelt in de verduurzaming van de bedrijfsvoering. Omdat duurzaamheid gaat over het balanceren van economische, sociale en milieu-aspecten, is de vraag gesteld of het milieu en de sociale onderwerpen evenredig veel aandacht krijgen in het verduurzamen van de bedrijfsvoering. Bij 44 procent van de gemeenten is dat het geval.

Gemeenten konden aangeven welke gemeenten in hun ogen koploper zijn (of goed voorbeeld) op het gebied van maatschappelijk vastgoed. Hierbij is Enschede opnieuw het meest genoemd met als tweede de gemeente Utrecht. Op een gedeelde derde plek staan de gemeenten Almere, HoogezandSappemeer, Nijmegen en Rotterdam.