Recycling en energieopwekking uit gft-afval

Meerlanden vervult een publieke en een private taak. Algemeen directeur Ger de Jong: 'Van interne subsidiëring van de publieke sector aan de private onderdelen is geen sprake. Sinds 1997 is van onze winst bijna 14 miljoen euro aan de aandeelhouders uitgekeerd.'

Vanuit de directiekamer in het eenvoudige pand aan de rand van de Haarlemmermeer kijk je ruim over het af- en aanrijden van de vuilnisauto's. De huisstijl is wit met groene accenten. Grote borden geven aan waar ijzer, waar papier heen moet. Algemeen directeur Ger de Jong zegt zonder omhaal: 'Wij zijn een uniek bedrijf.' Vanaf het begin, 1997, heeft hij hier de leiding in handen. Boven de naamloze vennootschap Meerlanden staan negen gemeenten, elk aandeelhouder. Het zijn Aalsmeer, Bloemendaal, Diemen, Haarlemmerliede/ Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemstede, Hillegom, Lisse en Noordwijkerhout. Allemaal in dezelfde regio, rondom Schiphol: de zuidkant van Noord-Holland, de noordpunt van Zuid-Holland.

'Er zijn meer gemeenten waar wij werken', zegt De Jong. 'Maar dat gebeurt via onze private tak, in concurrentie met andere afval- of onderhoudsbedrijven. Zo kwamen we bijvoorbeeld in Abcoude en Teylingen. Het aandeelhouderschap omvat veel méér. Dat betekent voor ons bedrijf intensief meedenken met de gemeente over het beleid wat betreft openbare ruimte, het groen, afval, recycling. Een breed pakket.'

De Jong ziet de negen gemeenten in twee rollen. De ene rol vervult de wethouder Financiën, die optreedt als aandeelhouder. De andere rol bekleedt de wethouder Openbare Werken, als opdrachtgever. 'De aandeelhouders zijn tevreden als het goed gaat met het werk, als we een gezond bedrijf zijn, op eigen benen, en we invulling geven aan het beleid van die gemeente. Dat is anders dan het gedrag van een private onderneming jegens haar aandeelhouders: die worden ook tevreden gesteld, maar bij ons is sprake van onderlinge wisselwerking. Wij moeten goed luisteren, weten wat er speelt in onze gemeenten, onze meerwaarde bewijzen. Meerlanden zorgt ervoor dat het beleid van onze aandeelhouders wordt uitgevoerd.'

Ook sociale participatie
Er zijn actuele voorbeelden van de brede taakopvatting van een in eerste opzet rechttoe rechtaan afvalbedrijf. De Jong: 'Neem de nieuwe Participatiewet. Moeilijk plaatsbare werknemers kunnen bij uitstek bij ons aan werk komen. Samen met de gemeenten en SW-bedrijven zoeken wij binnen onze taken naar nieuwe definities van werkzaamheden; het afsplitsen van taken en samenvoegen tot een nieuw taak.' 'We hebben naast driehonderd vaste fulltime mensen en zo'n zeventig inhuurkrachten op flexibel contract, al jaren ongeveer honderd – wat wij noemen – participatiemedewerkers. We proberen via job carving daar nu 120 of 130 banen van te maken. Onze teamleiders stuurden we naar opleidingen om leiding te geven aan mensen die net iets meer begeleiding vragen. Dat is de missie van ons bedrijf: wij werken in het verlengde van het gemeentelijk beleid. Voor mij gelden drie hoofdthema's nu: recycling, sociale participatie, gezonde bedrijfsvoering.'

Drie jaar lang gazelle
De geschiedenis gaat terug tot 1997, met 'pure dienstverlening, 20 procent goedkoper', zoals De Jong het formuleert, voor de gemeenten Haarlemmermeer en Aalsmeer. Zeven jaar later werd de focus verlegd naar publiek ondernemerschap. Afval was lang nauwelijks een onderwerp in de gemeentepolitiek, die slechts zocht naar efficiency. Dat veranderde begin 21e eeuw. Sinds 2008 groeide een hoge mate van betrokkenheid van de politiek met alles rondom afval, zo zegt Ger de Jong: 'ongekend in vergelijking met 1997.'

Aan de muur in zijn kamer hangen drie ingelijste certificaten van Het Financieele Dagblad: in 2005, 2006 en 2007 maakte Meerlanden zo'n groeispurt door dat het bedrijf drie jaar lang tot de veelbelovende gazellen werd uitverkoren: de snelst groeiende ondernemingen per provincie.

In deze vijftien jaar zijn bij Meerlanden de inzamelkosten voor restafval, gft en grofvuil nauwelijks gestegen. Ondanks andere, duurdere inzamelmethoden, zoals het inzamelen via ondergrondse containers. De Jong: 'Door onze hybride structuur, actief op zowel de publieke als op de private markt, is een gezonde onderneming ontstaan. Van interne subsidiëring van de publieke sector aan de private onderdelen is geen sprake. In de publieke sector maken we geen winst, maar werken we tegen kostprijs. In de private sector, waar we 4.000 bedrijven als klant hebben, gelden de gebruikelijke marktomstandigheden. In deze sector is winst gemaakt en sinds 1997 is daarvan bijna 14 miljoen euro aan de aandeelhouders uitgekeerd.'

Cycli van vier jaar
Het bedrijf ademt mee met de gemeenteraadsverkiezingen, om de vier jaar, wanneer de politieke signatuur van het openbaar bestuur kan veranderen. Dan komen er weer andere kansen en mogelijkheden. Dan wordt de deskundigheid van Meerlanden extra aangesproken om nieuw beleid te maken, samen met de aanstormende bestuurders. Even belangrijk is het landelijk beleid, zoals de doelstelling van staatssecretaris Mansveld, in lijn met haar voorganger Atsma, om per 2030 70 procent van het afval te recyclen. In elke gemeente groeien intussen de initiatieven om papier en plastic apart in te zamelen, een belangrijke stap. 'De trend naar meer duurzaam zal doorzetten', voorziet Ger de Jong.

In een rede die De Jong onlangs hield op Universiteit Nyenrode over de positie van een publieke onderneming met gemeenten als aandeelhouders noemde hij een aantal voorwaarden voor het functioneren van zo'n naamloze vennootschap. Hij gaf een reeks tips voor toehoorders die denken over het opzetten van een hybride bedrijf als Meerlanden, gelieerd aan de politiek. Hij zei: 'Bepaal samen doelstellingen en strategie: wat wil je met elkaar. Herijk de uitgangspunten een maal per vier jaar. Evalueer eenmaal per vier jaar bestuur en raad van commissarissen. Maak een beleids- of evaluatiegroep voor deze vierjaarscyclus. En denk na of een raad van commissarissen nodig is.'

Waarom nadenken over een raad van commissarissen? De Jong: 'De RvC bestaat uit onafhankelijke personen. Besef dat je altijd een verlengstuk bent van de gemeentelijke politiek. Dus weeg af: hoe ver wil je gaan, hoeveel zeggenschap wil je delen?'

'Houd rekening met politieke efficiency versus politiek beleid', zei hij ook bij Nyenrode. Een publieke onderneming,bedoelde hij, wordt soms geconfronteerd met de botsing van politieke efficiency met politiek beleid. 'Het beleid wil veranderingen, die vaak kosten meebrengen. Dat botst met de efficiency, lage kosten, die tegelijkertijd wordt gewenst. Daar vervul je een bijzondere rol in.'

De Jong – vroeger in het 'gewone' bedrijfsleven en met name de uitgeverijsector – schetst de verschillen en het vinden van een goede balans: 'Je bent minder zelfstandig in je keuze, maar je moet je eigen identiteit koesteren. Natuurlijk moet je je klant binden, maar dat is in het particuliere bedrijf toch anders dan hier. Wij functioneren in een publieke omgeving, dat vereist kennis van overheidsbeleid. Plus flexibiliteit om in de politieke keuzes mee te gaan. Je moet een redelijke frustratiedrempel bezitten.'

Is het makkelijker in dit spanningsveld te werken in luxe tijden dan nu, met bezuinigingen alom? De Jong: 'In onze glorieuze jaren 2004, 2005, 2006 was de kwantitatieve groei enorm. Nu, met deze bezuinigingen, groeien we kwalitatief. Zoals bijvoorbeeld met de participatiewerkers, waarvoor veel meer aandacht is. Natuurlijk vragen gemeenten 'kan het niet goedkoper?'. Ja, als dat kan, is het een grote verdienste. Afvalinzameling is niet complex, wat complex is, is de politieke situatie. Want onze taken liggen altijd politiek gevoelig. Een uitdaging dus.'

Er wordt naar Meerlanden gekeken. Vaak komen bezoekers rondneuzen op de werf. De unieke combinatie van werkzaamheden biedt leerzame lessen voor anderen. Variërend van de vergaande ontwikkeling van het recycling-bedrijf tot en met de bijzondere band met de gemeenten. 'Wij delen onze kennis graag. Er komen Nederlandse collega's langs, maar ook uit Brazilië, Rusland, Oekraïne, Macedonië, Engeland. Niet dat wij ernaar streven daar zaken te gaan doen, zij komen hier en wij brengen soms een tegenbezoek. We zijn een publiek bedrijf, dus we gaan niet zomaar onze diensten in het buitenland aanbieden.'

Jonge talenten in innovatief bedrijf
Sinds ruim een jaar laat het bedrijf zich adviseren door een vierkoppige innovatieraad, met bijzondere leden: voorzitter Jolande Sap (duurzaam ondernemer, voormalig fractievoorzitter GroenLinks), Joop Schippers (hoogleraar Economie Universiteit Utrecht), Anne Walraven (duurzaam ondernemer futurefuel.nu en Duurzame Jonge 100) en Paul Bos (coach/ adviseur en boer).

Ger de Jong: 'Wij willen op maatschappelijk verantwoorde manier ondernemen. Meer duurzaamheid, meer maatschappelijke betrokkenheid en sociale bewogenheid willen we tonen, naast een goede financiële basis die van de onderneming wordt geëist. De leden van onze innovatieraad zijn onze professionele adviseurs, van kwalitatief hoog niveau. Drie maal per jaar zitten we samen aan tafel. Elk van deze mensen brengt bijzondere kennis, energie en achtergrond mee. Zij vormen een bron van inspiratie voor ons. De duurzaamheidbusiness en de maatschappelijke trends hebben zij in hun vingers.'

Trekt deze modernisering voldoende jong talent dat komt solliciteren in zijn bedrijf? De Jong, nadenkend: 'Wij doen hier heel unieke en bijzondere dingen. Zoals de energie die we maken uit gft-afval. Het gas dat ontstaat in onze vergistingsinstallatie, daar rijdt een derde van ons wagenpark op. Deze techniek van zelf energie maken is ons paradepaardje. Maar jonge technici trekken toch eerder richting Shell of Philips dan dat ze bij ons aankloppen. Althans, ze komen niet in de mate die je zou verwachten. Een kwestie van imago.'