Stoken op houtsnippers uit Veluwse bossen

Een zilverkleurige hoge doos op het bedrijventerrein aan de westkant van Ede. Achter het hek lost een vrachtwagen net zijn vracht houtsnippers in de diepe kelders van het gebouw. We staan bij de eerste houtgestookte centrale die in enkele wijken van Ede warmte bezorgt. Gasgestookte privé-combiketels zijn daar afgeschaft.

Gé Zijerveld, een van de initiatiefnemers, leidt rond. We volgen het productieproces vanaf de houtsnipper-stort via chroomkleurige buizen en de hitte in de rode stookketel naar de te leveren warmte. We beklimmen stalen trappen tot in de nok en overzien daar de ruimte waar dezer dagen de bouw begint van een tweede stookketel. Later, weer afgedaald tot halve hoogte, zien we in de eenvoudige controlekamer op computerschermen schematisch het proces terug. Met de temperaturen, technische details en grafieken in primaire kleuren weergegeven.

Hier toont Gé Zijerveld zich een vis in het water, enthousiast over de technische mogelijkheden van deze bio-energiecentrale. Trots ook op de bedrijven die dit in zijn opdracht hielpen bouwen: 'KARA Energy Systems uit Almelo, internationaal een groot bedrijf, nauwelijks bekend bij het grote publiek. Die mannen bouwen hier ter plekke de stenen in de oven stuk voor stuk op. Greenvis Rotterdam Engineering, onze technisch adviseurs. Medewerkers van Grontmij. Mensen, het draait bij succes allemaal om mensen.'

Groene Energie
Even tevoren, op kantoor, bedekte de papieren plattegrond van Ede de vergadertafel. Daarop in kleuren diverse ondergrondse warmteleidingen van en naar bestaande en geplande centrales. Directeur, van huis uit milieukundige Valentijn Kleijnen schuift aan. Hij startte het bioenergiebedrijf samen met Gé Zijerveld, die als grootaandeelhouder van MPD Groene Energie mede-eigenaar is van dit warmtebedrijf en van de Edese kaasfabriek Vika.

Restwarmte als bron
Valentijn Kleijnen begon als milieumanager bij kaasbedrijf Vika. Toen in de kaasfabriek na energiebesparing restwarmte overbleef, ontstond een gesprek over levering aan de naastgelegen woningen van een corporatie. Vika wil in 2020 helemaal CO2-neutraal produceren, en vanuit dat doel groeide het idee om verder te werken aan klimaatneutrale energievoorziening, maar dan los van het bedrijf Vika. Na verhuizing van de eerste bioenergie- installatie naar de Dwarsweg in Ede-west tekenden woningcorporatie Woonstede, Nuon en zwembad de Peppel een contract voor de duurzame energie.

Elkaar aanvullend, duiden Zijerveld en Kleijnen hoe hun milieugedachten zich ontwikkelden, de klappen die ze gaandeweg ook kregen en de groeispurt van de laatste paar jaar. Glimlachjes als antwoord op de vraag of ze hun jongensdroom vervullen, of ze een ideaal nastreven, of ze denken met deze bio-energie rijk te worden. Wel duidelijk antwoord op de vraag hoe een mini-bedrijfje qua personeelsomvang (met een staf van drie mensen: zij tweeën en een financiële man) en een enkele administratieve steun toch half Ede voorziet van essentiële zaken als warmte en heet water. Zomer en winter. Hun ambitie? Straks een groot deel van Ede bedienen en daarna andere gemeenten.

Via het groene warmtenet Ede wordt vanuit deze eerste installatie warmte geleverd aan de woonwijken Veldhuizen en Kernhem, woonzorgcentrum Vilente De Pleinen, zwembad de Peppel en kerkelijk centrum de Open Hof. Totaal is dat een levering gelijk aan 4.020 woningen. Met de aansluiting van het bedrijf HSV, een kunststofverwerkende industrie één kilometer verder, stijgt het aantal woningequivalenten in voorjaar 2016 naar 7.000.

Klimaatdoelstelling gemeente
'Wij willen de energietransitie helpen versnellen', zeggen zij. 'Dat doen we in samenwerking met overheden.' Aan de Dwarsweg startte in 2013 als fase 1 de eerste centrale met één ketel. Binnenkort staat daar dus de tweede ketel naast: fase 2. Bovendien begint dit najaar, dankzij deze zomer gesloten contracten met BNG Bank, Nationaal Groenfonds, IEG (Innovatie- en Energiefonds Gelderland) en PPM Oost (Participatiemaatschappij Oost Nederland) de bouw van de ketels 3 plus 4, die stapsgewijs in de loop van 2016 en 2017 gaan draaien. Daarop kan eventueel een fase 5 en 6 volgen, aan de noordzijde van de bebouwde kom, de volgende stookplaats. Eindstation: 'In 2020 het warmtenet in Ede uitbreiden naar 20.000 woningen, waardoor de CO2-uitstoot per jaar met 40.000 ton wordt beperkt. Een kwart van de klimaatdoelstelling van de gemeente is daarmee gehaald.' 

Valentijn Kleijnen benadrukt herhaaldelijk de samenwerking met andere lokale partijen. De gemeente in de eerste plaats. Op beleidsniveau bereikt Ede een deel van haar klimaatdoelstellingen dankzij deze particuliere onderneming. Op straatniveau spreekt Kleijnen over de formule 'werk met werk'. 'Je moet als partners samenwerken, publiek met privaat. Zoals heel praktisch het leggen van leidingen. Dat coördineren we intensief met de gemeente en anderen. Want als de straat opengaat voor riolering dan combineren we dat. Je moet slim omgaan met je planning.' Slim worden ook enkele kilometers liggende leidingen gebruikt.

Bosafval, heide, strootjes
Samenwerken ook met andere ondernemers, met bosbeheerders, met ketelbouwers en onderzoekers. 'Als je al onze samenwerkingspartners bij elkaar telt, werken we wel met 150 man, voor eigen rekening en risico.' Onderzoek wordt gestimuleerd: 'Wij zoeken nu naar een concept van een oven die laagwaardig bosafval zoals blad, heide en strootjes kan verwerken. En we willen antwoord op vragen als: wat is de opbrengst, wat is de emissie?' Eens per halfjaar komt een stuurgroep bijeen met de milieuwethouder, mensen van provincie Gelderland, woningcorporatie Woonstede en Alliander die in de komende fase de plaats inneemt van de vroegere netbeheerder Nuon.

Tot nu toe werd alleen in grootverbruik warmte geleverd aan onder andere de woningcorporatie. Dit jaar komen individuele klanten ofwel particuliere huiseigenaren en huurders erbij. Het beleveren per woning is nieuw. 'In de discussie met consumenten die willen kunnen kiezen tussen energieleveranciers, en dat kan in ons concept niet, hebben wij momenteel de wind mee. Het in Nederland zo populaire gas verliest wat van zijn imago. Groningen is weliswaar ver weg, maar mensen zien wat daar gebeurt. Dus dan kies je al gauw voor houtsnippers van de Veluwe om je te verwarmen. Wij zeggen: we ontzorgen u, en het kost u niet méér.'

Het knip- en snoeihout komt uit de bossen en tuinen van Ede, Veenendaal, Wageningen, Scherpenzeel en Nijkerk en van de Hoge Veluwe; een kring van maximaal 50 kilometer wordt nagestreefd. Inkoop vergt onderhandelen. De houtsnippermarkt groeit en dan moet je langjarige contracten sluiten, zeggen de beide heren. Ze zitten diep in de materie en vragen zich af waarom er niet veel meer struiken en bomen in Nederland worden aangeplant. 'Bijvoorbeeld in de vele lege ruimten langs snelwegen en op terreinen waar boeren zijn opgehouden met hun bedrijf. De biodiversiteit is ermee gebaat. Mensen protesteren als er een boom wordt gekapt. Maar kappen en snoeien is goed voor de natuur. Nieuwe aanwas neemt veel meer CO2 op.' De Nederlandse bossen worden veel te lang in stand gehouden, ze zijn te oud, is hun visie.  Duitsers en Denen zien het beter 'Je mag hier van april tot augustus niet snoeien, in Duitsland wel. Wij zien dat de Duitsers en de Denen heel anders omgaan met Europese regels dan Nederlanders. Een voorbeeld? Het hout dat wij uit de bossen verbranden, levert ook as op. Die as mag hier niet teruggestort op de bodem omdat het kopergehalte te hoog is. Maar dat is natuurlijk koper, het zou voedingsstof betekenen voor de bodem! Dat onthouden we dus aan de grond. Buiten Nederland doen ze dat beter.'

Milieu-expert Kleijnen deelt zijn visie op de samenleving: 'Nederland moet meer aanplanten, meer CO2 afvangen en nuttig besteden. Blad neemt niet alleen CO2 op, maar ook fijnstof. Dat leidt tot klimaatverbetering. Het is een legpuzzel die we bijeen leggen: je moet dus niet alleen nieuwe beschermde natuur maken maar dit combineren met gebruiksnatuur. Zo ga je in symbiose leven. Wat je eruit haalt, komt weer terug. Dat idee overbrengen lukt nog niet zo goed in Nederland. Wij blijven daaraan trekken.'

Andere kwesties die de beide praktijkdeskundigen opvoeren: waarom verschijnen in nieuwe wetten regels die botsen met milieuwetgeving en duurzaamheidsdoelen? 'Vaak spreken wetten over energie, maar dan wordt impliciet alleen fossiele energie bedoeld, en sluit je al het andere buiten. Of, ander voorbeeld: nog niet zo lang geleden vereiste de Autoriteit Consument en Markt van elke Vereniging van Eigenaren een vergunning als die zich wil aansluiten op ons net. Dat vergt een extra juridische stap. Terwijl zo'n vergunning bij aansluiting op een collectieve gasketel niet wordt gevraagd.'

In 2020, streefdatum voor de huidige plannen, kunnen ze terugkijken op een decennium van opbouw. In 2010 stokte het eerste, voorzichtige begin door toedoen van buiten: de affaire rond de Zuid-Hollandse woningcorporatie Woonbron die te grote maatschappelijke taken op zich had genomen, waaronder renovatie van het ss Rotterdam. Corporaties kregen beperkingen opgelegd uit Den Haag. En dus moest de in Ede gecontracteerde corporatie Woonstede afhaken bij het bio-energieproject. Dat gold ook voor partner Nuon, gesplitst en overgenomen door Vattenfall. Een nieuwe BV moest zorgen voor een herstart. Nu, halverwege het decennium, waait er een andere wind. Er worden dit najaar zes mensen aangenomen en de villa waar alles begon wordt vervangen door een heus kantoor. Dat is gevestigd in het rijksmonument maalderij Van de Craats, naast de opvallende korenmolen.

De 20-80-regel
Gé Zijerveld ziet nieuwe zakelijke kansen aan de hand van zijn favoriete regel, die hij 'twintig-tachtig' noemt. 'Met 20 procent investeren, bespaar je 80 procent. Na een investering van 20.000 euro in een woning van 600 kubieke meter, bij een isolatienorm van 0,64, ben je klaar. Gecombineerd met raamfolie op basis van titaniumoxide, zonnepanelen, groene warmtenet-aansluiting en onderhoud heb je zo goedkoop al een klimaatneutrale woning. Wij willen dat pakket ook gaan voeren, want we overwegen elke vorm van duurzame warmte aan te bieden.'

Nadenkend over toekomstige doelen en markten, gaan de vingers over de plattegrond op de vergadertafel: 'Uiteindelijk zou er een ringleiding door heel Ede kunnen lopen, gevoed door onze drie centrales. Tja, we zouden het ook wel willen multipliceren. Maar eerst moeten we hier ons werk afmaken, dan kunnen we buiten Ede gaan kijken.'