VBP-plicht overheidsondernemingen & rol accountant

Edwin Mafficioli del Castelletto en Laurens Nijssen lichten dit toe naar aanleiding van hun onderzoek naar de rol van de controlerend accountant in het bijstaan van gemeenten bij de invoering van de Wet modernisering vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen. Wat blijkt uit hun data-analyse? Dat er geen significant verband bestaat tussen de kwaliteit van de werkzaamheden van de accountant, de zogenaamde 'audit quality', en de begeleiding die is geleverd ten aanzien van de consequenties van deze nieuwe wetgeving voor gemeenten.

VPB-plicht 

Op 26 mei 2015 heeft de Eerste Kamer de Wet modernisering vennootschaps-belastingplicht overheidsondernemingen aangenomenWet van 4 juni 2015 tot wijziging van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 en enige andere wetten in verband met de modernisering van de vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen.waarbij deze wet op 11 juni 2015 in het Staatsblad is gepubliceerd. Daarmee is de vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen met ingang van 2016 een feit.

Naar aanleiding van de invoering van de Wet modernisering vennootschapsbelasting-plicht voor overheidsondernemingen, hebben wij besloten om een onderzoek te verrichten teneinde inzicht te krijgen in de wijze waarop gemeenten zich hebben voorbereid op de consequenties van deze wetgeving. Hierbij hebben wij in het bijzonder gekeken naar de rol die de controlerend accountant heeft gespeeld bij het bijstaan van de gemeenten, teneinde te kunnen voldaan aan deze nieuwe wet- en regelgeving.

De Wet modernisering vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen heeft een zodanige aanpassing van de Wet op de Vennootschapsbelasting bewerkstelligd, dat overheidsondernemingen die economische activiteiten ontplooien op een markt waarop ook niet-overheidsondernemingen (private ondernemingen) actief zijn, op dezelfde wijze aan de heffing van vennootschapsbelasting worden onderworpen als die private ondernemingen.

De aanpassingen strekken ertoe een gelijk speelveld te creëren tussen partijen, waarmee ook tegemoet wordt gekomen aan de bezwaren die de Europese Commissie (vanuit een oogpunt van staatssteun en verstoring van de concurrentieverhoudingen) heeft tegen de geldende vrijstelling voor vennootschapsbelasting voor overheidsondernemingen.

Rol accountant

Wij zijn vanuit wetenschappelijk perspectief geïnteresseerd geraakt naar de rol die de accountant vanuit zijn natuurlijke adviesfunctie heeft in relatie tot zijn cliënt, in dit geval een gemeente. Vanuit de wetenschappelijke literatuur op dit domein blijken er een aantal factoren te zijn die een rol kunnen spelen bij de kwaliteit van de controle en zodoende ook invloed hebben op de natuurlijke adviesfunctie van de accountant. De kwaliteit van de controlewerkzaamheden van de accountant
staan in de wetenschappelijke literatuur bekend als de zogenaamde 'audit quality'.

Audit quality bestaat uit twee componenten. Aan de ene kant het detecteren van onjuistheden in de jaarrekening en aan de andere kant de wijze waarop deze onjuistheden worden gerapporteerdKnechel, W. R., Krishnan, G. V., Pevzner, M., Shefchik, L. B., & Velury, U. K. (2013). Audit quality: Insights from the academic literature. Auditing-a Journal of Practice & Theory, 32(suppl.1), 385-421.. Wanneer onjuistheden worden opgemerkt door de accountant is het noodzakelijk dat er voldoende bewijzen hiervan worden verzameld. Een volgende belangrijke stap daarbij is dat deze onjuistheden worden gerapporteerd. De vraag of de controlerend accountant deze onjuistheden rapporteert zal in grote mate te maken hebben met onafhankelijkheid van de accountant.

Proxies
Aangezien het begrip audit quality als zodanig niet meetbaar is, zijn er in de wetenschappelijke literatuur zogenaamde 'proxies' ontwikkeld om de audit quality te meten. Er is over een lange reeks van jaren wetenschappelijk onderzoek verricht naar eventuele statistisch significante verbanden tussen deze proxies en de audit quality.

In wetenschappelijke onderzoeken is er zodoende onderzoek gedaan naar de impact van verscheidene factoren op audit quality, zoals:

• De zittingsduur van de huidige accountant;
• De impact op van de opvolging van een accountant;
• De (relatieve) hoogte van de accountantskosten;
• Het uitvoeren van meerdere opdrachten naast alleen de controle van de jaarrekening;
• De omvang van het accountantskantoor betrokken bij de controle van de jaarrekening.

Met ons onderzoek hebben wij geprobeerd te meten of de introductie van voor de gemeente relevante wet- en regelgeving door de accountant vanuit zijn natuurlijke adviesfunctie is opgepakt. Via de proxies voor audit quality willen wij meten op welke wijze Nederlandse accountants zich hebben gekweten van hun natuurlijke adviesfunctie, omdat deze onderdeel is van de audit quality.

Dit hebben wij gedaan door middel van het opstellen van een vragenlijst waarin wij alle Nederlandse gemeenten hebben gevraagd om ons de duur van de zittingstermijn van de huidige accountant op te geven, de opdrachtsom voor de controle van de jaarrekening van de gemeente, de wijze van aanbesteding, eventueel aanvullende opdrachten naast de jaarrekeningcontrole en de vraag gesteld of er een analyse is gemaakt voor wat betreft de impact die de nieuwe wet- en regelgeving voor de gemeente zal meebrengen.

Met ons onderzoek willen wij inzicht krijgen in de relatie tussen audit quality, de wijze waarop dit wordt gemeten en de mate waarin gemeenten zijn ondersteund bij de introductie van de nieuwe wet- en regelgeving.

Ruim 200 reacties

Van de aangeschreven gemeenten hebben er ruim 200 gereageerd op onze vragenlijst. Gezien het feit dat er meer dan 200 gemeenten hebben gereageerd, hoeven bepaalde aspecten ten aanzien van een eventuele niet-normale verdeling niet in ogenschouw te worden genomenHair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2010). Multivariate Data Analysis A Global Perspective
(Seventh ed.). Upper Saddle River, New Jersey, USA: Pearson Education Inc.. We hadden dus voldoende materiaal om een statistisch onderbouwd onderzoek te kunnen verrichten naar de stand van zaken omtrent audit quality bij Nederlandse gemeente

n.

Wat blijkt uit ons statistische onderzoek? Er is geen significant verband tussen de proxies voor audit quality en de wijze waarop de accountant invulling heeft gegeven aan zijn natuurlijke adviesfunctie in het kader van de introductie van de Wet modernisering vennootschapsbelastingplicht overheidsondernemingen.

Uiteenlopende werkwijzen gemeenten

Naast het statistisch onderzoek hebben wij verder geïnventariseerd op welke manier gemeenten hun financiële administratie hebben ingericht om een onderscheid te maken tussen activiteiten die wel en activiteiten die niet onder de reikwijdte van de Wet modernisering vennootschapsbelastingplicht overheidsondernemingen vallen.

Ondanks het feit dat er voor de introductie van de wet binnen de VNGVereniging van Nederlandse Gemeenten vooroverleg is geweest hoe hier invulling aan te gaan geven, bleek tot onze verbazing dat daar op sterk uiteenlopende wijze
invulling aan is gegeven. Deze variëren van het extracomptabel bijhouden van activiteiten die vallen onder de nieuwe wet tot het implementeren van een nieuw financieel pakket waarbij binnen de financiële administratie zelf al direct een onderscheid wordt gemaakt tussen de verschillende activiteiten en kostenplaatsen. 

Ook waren er een aantal gemeenten die nog op geen enkele wijze vorm en inrichting hadden gegeven aan de veranderingen die teweeg waren gebracht door deze wetswijziging. Deze inventarisatie heeft bij ons de vraag opgeroepen waarom er binnen de gemeenten op een zo sterk uiteenlopende wijze wordt gewerkt met deze materie. Verder vragen wij ons af alle gemeenten nu wel daadwerkelijk 'in control' zijn in relatie tot hun fiscale verplichtingen.