Gemeente moet voor social return breder kijken dan alleen naar arbeid

Die dringende oproep doet Silvia Oostwegel, mede-oprichter van de maatschappelijke beurs MAEX, een online platform dat de impact van sociale initiatieven zichtbaar en meetbaar maakt. BNG Bank stuurt in samenwerking met MAEX ook aan op een bredere invulling van social return.

Niet meer passend
"Dat de social return-verplichting primair moet leiden tot meer banen voor moeilijk bemiddelbare groepen, is ontstaan in een tijd dat we met z’n allen werkplekken wilden scheppen. Toen was voor de overheid social return een middel om werklozen aan de slag te helpen. Maar inmiddels is de situatie totaal omgekeerd. De werkloosheid is nog nooit zo laag geweest en nog staan bedrijven te springen om personeel.

Ook hebben bedrijven steeds vaker zelf mensen met een beperking - wat een vreselijk woord eigenlijk - in dienst. Voor social return alleen hameren op arbeid is in deze tijd waarin bijvoorbeeld ook klimaat en armoede aandacht vragen niet meer passend. Bovendien schrijft de wet die nauwe interpretatie van social return ook helemaal niet voor."

Wet biedt ruimte
MAEX (Maatschappelijke AEX) bekijkt SROI door een andere bril, voortbordurend op de gedachte op basis waarvan het platform in 2014 werd opgericht. Oostwegel: "Er zijn een heleboel sociale initiatieven die passende oplossingen bieden voor maatschappelijke en duurzame vraagstukken. Omdat hun impact nog te weinig wordt gezien, vinden die moeilijk financiering, of inzet van middelen of van mensen van een bedrijf, dat een maatschappelijke bijdrage wil leveren of een social return-verplichting heeft. Want dat kan ook. Het gaat niet alleen om geld. Op MAEX zijn al die maatschappelijke initiatieven makkelijk te vinden voor financiers en sponsors. Dat is ook ons primaire doel, zorgen dat die initiatieven kunnen gedijen."

Gaandeweg kwam zo social return ook bij MAEX in beeld. "Overheden besteden jaarlijks voor miljarden aan opdrachten. Daarbij houden ze voor social return nog altijd strak vast aan de regel dat het meer banen moet opleveren. In sommige gebieden in Nederland is dat misschien ook nog nodig. Maar in andere gebieden vragen andere maatschappelijke uitdagingen meer aandacht. De wet biedt de ruimte om in bredere zin iets terug te doen voor de samenleving."

Heel moeizaam
Inmiddels brengt MAEX landelijk 1775 maatschappelijke initiatieven in beeld. Oostwegel: "Initiatieven en sociale ondernemingen die waarde leveren op de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties, zoals armoedebestrijding, onderwijsvernieuwing, gendergelijkheid en biodiversiteit. Een aantal gemeenten bekijkt nu met MAEX hoe social return een middel kan zijn om ook aan die doelen bij te dragen.

Bedrijven kunnen dan een deel van hun social return verplichting invullen door waarde te leveren (met kennis of geld) aan zulke bestaande initiatieven. Oostwegel stelt echter vast dat beleidsuitvoerders als puntje bij paaltje komt zich blijven vastklampen aan de arbeid-regel. "Zaken echt veranderen gaat heel moeizaam. Mensen die aan de knoppen zitten, blijven zich met handen en voeten gebonden voelen aan het beleid zoals het is, hoe graag ze soms zelf ook meer ruimte zouden wensen. Vooral grote gemeenten willen wel stappen zetten en de kaders voor social return oprekken. Voorzichtig en niet te snel. Dat zouden wij graag anders zien."

Loskomen van regeltjes
Oostwegel: "Bedrijven zien zich nu vaak genoodzaakt speciaal iemand aan te nemen om uit te zoeken aan welke verschillende regels er allemaal moet worden voldaan bij tenders. Onze inzet is daarom dat we met z’n allen een beetje loskomen van al die regeltjes, samen op zoek gaan naar een standaard aanpak voor social return en daarbij meer sturen op maatschappelijke doelen. Zodat je dus niet de hele dag hoeft te praten over hoe het moet, maar je bijvoorbeeld als gemeente makkelijk tot een invulling kunt komen die meerwaarde oplevert voor je inwoners."

Inmiddels hebben de eerste gemeenten zich voor SROI verbonden aan een bredere aanpak. Het impact-meetmodel (de social handprint) dat het platform dit najaar lanceert brengt het totale maatschappelijke effect van de initiatieven in beeld. Oostwegel: "Een stadslandbouw-project doet bijvoorbeeld ook iets aan natuureducatie en heeft ook een effect op de arbeidsmarkt. Dat social handprint-model vat straks al die waardenstromen samen in één businessmodel. Partijen kunnen dan dus in een oogopslag zien wat de sociale handprint is van een initiatief. Eventueel uitgedrukt in euro’s, als ook het initiatief dat wenst."

BNG Bank-pilot
MAEX en BNG Bank starten samen een pilot om te bezien hoe bij een aanbesteding BNG Bank de social return-plicht kan invullen in samenwerking met MAEX. "We hebben een gemeente met veel maatschappelijke initiatieven in beeld en kunnen daar een mooie match maken voor BNG Bank, die past bij haar maatschappelijke doelen en die van de gemeente." Oostwegel benadrukt overigens dat deze pilot maar een deel van de social return-eis dekt. Pauline Bieringa, directeur Public Finance van BNG Bank, beaamt dit: "De invulling wordt waarschijnlijk een combinatie, voor een deel in samenwerking met MAEX en deels door het beschikbaar stellen van zonnepanelen waarvan de opbrengsten naar de publieke sector gaan.”

Krachten bundelen
Dat tweede deel – licht Bieringa toe – betreft het EnergieSponsoring-concept van de sociale onderneming Softs (Surface of Things) waarmee de bank ook elders in het land maatschappelijke projecten ondersteunt. Oostwegel voegt hieraan toe dat ze gaat bekijken of Softs zich kan noteren aan MAEX: "Ik heb daar al contact over met Softs. Misschien kunnen we iets samen doen. Wellicht heeft Softs voor de plaatsing van die panelen ook vrijwilligers nodig die wij kunnen leveren. We staan in deze pilot echt nog aan het begin, dus dat moeten we allemaal nog uitzoeken. Maar het zou mooi zijn als je als drie partijen de krachten kunt bundelen en zo nog meer kan beteken voor waar het uiteindelijk om gaat, de inwoners van de gemeente.

Zinnig alternatief
Bieringa verduidelijkt dat BNG Bank aanstuurt op bredere invulling van social return alleen al omdat de bank maar één kantoor heeft, in Den Haag. "Dat maakt het voor ons heel lastig om bij het sluiten van contracten elders in het land, daar volgens de nauwe definitie invulling aan te geven. Simpelweg omdat we er geen eigen vestiging hebben waar we extra mensen aan het werk zouden kunnen zetten.

Eigenlijk lopen we hier al jaren tegenaan en moeten we onze creativiteit telkens maximaal inzetten om op een indirecte manier toch aan die social return-verplichting te kunnen voldoen. Daarom zijn we blij met MAEX. Dat biedt met een landelijk gestructureerde aanpak een zinnig alternatief. Onze missie is ook om maatschappelijke problemen mee te helpen oplossen door middel van financiering of langs een andere weg, dus we voldoen graag aan die verplichting. Maar gemeenten moeten wel mee willen bewegen."

Foto boven het artikel: BuurtBuik.