Derivaten: vloek of zegen?

In betrekkelijk korte tijd heeft het verschijnsel derivaat een bedenkelijke reputatie verworven. Het gebruik ervan in de publieke sector en door maatschappelijke instellingen wordt onder een vergrootglas gelegd en er worden kritische opmerkingen gemaakt. In een blog werd de aanschaf van een bepaald derivatenproduct geassocieerd met foute mannetjes achterin een kroeg. De ophef is begrijpelijk. Het probleem zit ‘m echter niet in de producten als zodanig, maar in de manier waarop ze worden gebruikt.

De ruimte in deze rubriek is te beperkt voor een uitgebreide verhandeling over soorten derivaten en de eigenschappen ervan. Algemeen gesteld is een derivaat een overeenkomst waarbij een partij het recht krijgt  van de andere partij een bepaald product tegen een vooraf afgesproken prijs gedurende een bepaalde termijn te kopen. Hij betaalt daarvoor een vergoeding. Die andere partij verplicht zich dan tot levering van dat product. Dat product kan van alles zijn: grondstoffen, energie, voedsel en, inderdaad, geld. Een kleine schommeling in de waarde van het onderliggende product leidt tot een sterke verandering in de waarde van het derivaat. Inzicht in de materie is noodzakelijk. Wat dat betreft is een vergelijking met supersnelle sportauto’s op zijn plaats. Professionele coureurs halen er prachtige resultaten mee. In handen van onervaren en overmoedige chauffeurs is de kans op brokken en grote ravage levensgroot. En dat laatste is wat derivaten betreft de afgelopen tijd helaas te veel in het nieuws geweest.

Zolang derivaten worden gekocht in overeenstemming met de financieringsportefeuille en de behoefte op een duidelijk bepaalde termijn, is er weinig aan de hand. De koper betaalt in feite een verzekeringspremie tegen ongewenste ontwikkelingen. In onze contacten zien we dat veel gemeenten en instellingen deze producten op verantwoorde, defensieve wijze inzetten. Helaas hebben sommige instellingen zich door adviseurs laten verleiden aan
de andere kant van de tafel plaats te nemen en - gelokt door schijnbaar aantrekkelijke vergoedingen - zich verplicht tot betaling van een vergoeding wanneer de rente onder een bepaald niveau zou zakken. Dat is op zich al riskant; gevaarlijk is het als de omvang van de contracten buiten proporties is, vergeleken met de noodzakelijke financieringsmiddelen. En het duwtje over de rand waren de enorme bedragen die de instellingen contractueel  als zekerheid moesten stallen, toen de rente zich tegengesteld aan hun verwachtingen ontwikkelde. De rest is geschiedenis.

Als financiële instelling maakt BNG Bank zelf intensief gebruik van derivaten. Daarvoor is binnen de organisatie de noodzakelijke professionaliteit en discipline ruimschoots aanwezig. In de relatie met klanten zijn we echter altijd sterk terughoudend geweest in het afsluiten van derivatencontracten. Nu toezichthouders het gebruik van derivaten sterk willen inperken, heeft BNG besloten, een enkele uitzondering daargelaten, geen derivatencontracten meer met klanten af te sluiten. Dat de beperkingen in het gebruik van derivaten in de toekomst kunnen leiden tot hogere financieringslasten is vervelend, maar zullen we in de huidige maatschappelijke context als gegeven moeten aanvaarden.