Gemeenten op weg naar duurzaamheid

Kern van het energieakkoord zijn breed gedragen afspraken over energiebesparing, schone technologie en klimaatbeleid; dat stelt  de SER bij de ondertekening door ruim veertig organisaties. De reacties lopen uiteen. Erik Dannenberg, wethouder Duurzaamheid in Zwolle, is overwegend positief: ‘Er worden echt stappen gezet. Er zijn concrete afspraken gemaakt over het sluiten van kolencentrales en inzet op nieuwe energie zoals windenergie op zee. Dat gaat ook werkgelegenheid creëren.’ Dannenberg signaleert een veranderende mindset. ‘Er lijkt een soort algemeen bewustzijn te zijn dat we deze weg op moeten, de enige discussie is nog in welk tempo.’

Schaliegas
Wat Dannenberg wel mist in het akkoord is een uitspraak tegen schaliegas. ‘In de CO2-doelstellingen van de gemeente Zwolle staat dat we gebruik van fossiele brandstoffen willen stoppen. Met schaliegas ga je heel veel geld uitgeven om uiteindelijk weer fossiele brandstof naar boven te halen. Wat in miljoenen jaren in de aardkorst is opgeslagen aan ‘ancient sunshine’, kun je er niet ongestraft in vierhonderd jaar weer uit peuteren. Dat moet misgaan.’
Dannenberg heeft geen vertrouwen in de veiligheid van fracken met chemicaliën, nodig om schaliegas uit diepgelegen kleisteenlagen te winnen: ‘Als er maar iets verschuift en die pijp breekt waardoor die chemicaliën je grondwater ingaan, dan laat je een verontreiniging achter voor het nageslacht. Terwijl we nu juist miljarden aan het uitgeven zijn om de troep van de vorige generaties op te ruimen.’ Ook belangrijk is de economische afweging: ‘Investeren in schaliegasboringen is een kort uitstel van executie. Onze gasvoorraad is eindig, met schaliegas zou je dat nog een beetje kunnen rekken, maar je weet toch dat het een keer opraakt. Je legt de muntjes op de verkeerde plek. Al die budgetten voor rapporten en vergunningen en boringen en analyses, kunnen we veel beter investeren in duurzame energieopwekking.’

Terug naar de lokale aanpak in Zwolle. In 2011 heeft de gemeenteraad de visie op duurzaamheid vastgesteld. Duurzaamheid wordt daarin breed opgevat. Dannenberg: ‘We zien geen tegenstelling tussen economische belangen, milieubelangen en menselijke belangen; people, planet, profit staan gelijk gericht.’ De visie is geconcretiseerd in een uitvoeringsprogramma met 22 doelstellingen. Er is een intern programmabureau ingericht om hiermee aan de slag te gaan. Eind dit jaar volgt een uitgebreide evaluatie. Nu al is duidelijk dat er veel is bereikt, maar ook dat er voor sommige doelstellingen nog een tandje bij moet. De CO2-doelstellingen  (20 procent reductie in 2020 ten opzichte van 1990, 40 procent ten opzichte van 2009) zullen bijvoorbeeld niet worden gehaald, vooral vanwege de toename van de bevolking en de bedrijvigheid.

Steeds meer bedrijven kiezen voor vestiging in Zwolle als provinciehoofdstad met een geografisch gunstige ligging. Dit brengt ook groei van de bevolking met zich mee: de afgelopen vijf jaar jaarlijks met gemiddeld 1.300 personen.
‘Gelukkig groeit deze stad als kool’, zegt Dannenberg. Maar daardoor heb je ook veel meer CO2-uitstoot en moet je nog meer doen om het te compenseren. Wat dat betreft heeft een krimpgemeente het makkelijker. Maar de doelstelling blijft staan, we sleutelen niet aan ons ambitieniveau. Het betekent dat we nog meer slimme dingen moeten bedenken om die reductie teweeg te brengen.’

In het uitvoeringsprogramma ligt de nadruk in eerste instantie op duurzame energie. Daar is ook veel te halen: ‘Burgers, bedrijfsleven en overheid geven samen een kwart miljard euro per jaar uit aan energie. Dat is dus structureel geld, regionaal ligt het boven de half miljard. De trend is dat deze kosten heel erg oplopen. Als we niets doen zijn we straks afhankelijk van de gaskraan van Poetin of van de olie van de sjeiks. Wil je Zwolle daarvan onafhankelijk maken, dan moet je zorgen voor je eigen energievoorziening. Er is plenty energie uit wind, zon, biomassa, aardwarmte, maar je moet het willen oogsten. Als we al die bronnen benutten, vermindert de afhankelijkheid van internationale verhoudingen, het levert een bijdrage aan het reduceren van de CO2-uitstoot en het beperkt de woonlasten.

Geen duurzaam bedrijf
In de Zwolse duurzaamheidsvisie is aangegeven dat de gemeente de oprichting van een duurzaam energiebedrijf zou onderzoeken. Het wordt zelfs een kritische succesfactor genoemd. De gedachte was om met een aparte organisatie, maar wel met betrokkenheid en verantwoordelijkheid van de gemeente, vreemd vermogen voor grotere investeringen in duurzame energieopwekking mogelijk te maken. Door de vraag naar duurzame energieopwekking te bundelen, zou dit een interessante schaalgrootte opleveren voor grote investeerders. Deze zomer besloot B&W hier toch van af te zien. ‘We hebben het serieus onderzocht en daarbij zijn we niet over  één nacht ijs gegaan’, zegt Dannenberg. ‘We noemden het de “maatschappelijke vacature”: hoe kom je in één keer aan een grote zak geld om een versnelling op gang te brengen. Tijdens dat onderzoek zijn we door de werkelijkheid ingehaald. De provincie begint met een heel groot energiefonds van een kwart miljard euro. Corporaties zijn landelijk bezig om alle daken te inventariseren en te kijken of je daar een fonds van kunt maken. Met het energieakkoord komt er geld beschikbaar om de bestaande voorraad te verduurzamen. Dan is het niet logisch dat we die rol als stad gaan oppakken.

Zelfredzaamheid
Dannenberg geeft nog een andere reden waarom Zwolle niet kiest voor (de risico’s van) een duurzaam bedrijf: ‘We zijn de afgelopen jaren positief verrast door de geweldige hoeveelheid werkzaamheid die uit de bevolking zelf kwam. Burgers die samen zonnepanelen inkopen tegen een zeer scherpe prijs, samen inschrijven op provinciale tenders.’ Grootschaligheid blijkt bij nader inzien niet nodig:  ‘Je trekt het geld uit de markt niet van een belegger, maar van de mensen zelf. Het energieloket krijgt meer aanvragen dan ooit gepland. Het borrelt en bruist aan alle kanten.’ Dus kan Zwolle volstaan met een meer faciliterende rol. ‘Als er een initiatief uit de stad komt, bijvoorbeeld voor een windturbine, dan scannen we de stad om te kijken waar dat zou kunnen en hoe je het kan faciliteren. Het is het mooiste als er een soort collectief eigenaarschap komt. Omdat je een windturbine een stuk mooier vindt als je bij elke slag van de wiek weer een euro verdient.’

Toch is soms nog een extra zetje nodig om investeringen in alternatieve energieopwekking te stimuleren. Dat deed de gemeente in nieuwbouwwijk Stadshagen, waar in een deel van de wijk geen gas is aangelegd. Dit resulteerde in een warmtenet op basis van houtsnippers van (regionaal) snoei- en kapafval. En elders zijn sociale huurwoningen aangesloten op een systeem voor warmte-en-koude-opslag. ‘We zijn niet met de rug naar het probleem gaan staan’, zegt Dannenberg, ‘dus we hebben een subsidieregeling gemaakt van 3.000 euro per huis, om een beetje mee te denken in de meerkosten. Soms moet je als overheid even een karretje over de heuvel duwen, tot het vanzelf verder rolt. En dat is hier heel goed gelukt.’

In 2011 was Zwolle een van de genomineerden als duurzaamste gemeente voor het onderdeel beleid. In het promotiefilmpje benadrukte Dannenberg dat de grote ambities van de gemeente samen met partners in acties worden omgezet. Naast bewoners en regionaal samenwerkende ondernemers zijn dat vooral ook de woningcorporaties. ‘Gelukkig zijn de corporaties hier niet platzak. Je merkt wel dat de investeringsvraag is teruggelopen door al die heffingen. Maar ze hebben alles nog eens doorgerekend en er kunnen nog forse investeringen plaatsvinden. Alle drie de corporaties hebben een scherpe visie op duurzaamheid. Ze verschillen iets in de accenten. DeltaWonen heeft het over de restwaarde van het vastgoed, SWZ legt veel nadruk op de woonlasten, bij Openbaar Belang zit duurzaamheid tot in de genen. Ongelooflijk hoe die ook oude flats hebben aangepakt en van label F naar label A hebben gebracht. Allemaal met technieken die hier in Zwolle ontwikkeld worden.
Publieke en semipublieke organisaties en bedrijfsleven slaan de handen ineen.’

Goedkoop is duurkoop
Zwolle heeft al een zeer duurzaam zwembad en de duurzaamste brandweerkazerne van Nederland. Maar het stadhuis en het stadskantoor zijn nog energieslurpers. Dat gaat veranderen. Met onder andere HR++ glas, wamte-en-koude-opslag en overstap naar ledverlichting gaat het stadhuis van energielabel F
naar label A. De totale CO2-reductie bedraagt 242 ton per jaar. Dergelijke investeringen kosten geld, maar zijn mogelijk door de lagere exploitatiekosten
in de berekening mee te nemen. Dannenberg: ‘Dat wordt aangeduid als total costs of ownership of life cycle costs of wat mijn oma altijd zei: goedkoop is duurkoop. Dat zijn berekeningen die uitkomen. Maar we moeten er wel alert op blijven, omdat het zoveel jaren niet in de mindset van de organisatie zat.’