Mission impossible spelen helpt verduurzaming vooruit
Ruimteschip Aarde
Een aanstekelijk verhaal, dat is het relaas van Suze Gehem (32) over hoe zij met haar adviesbureau De Groene Grachten begon. "Als industrieel ontwerper ben ik samen met een astronaut de wereld van de bouw ingestapt", vertelt ze met een brede lach. Die astronaut was Wubbo Ockels, de eerste Nederlandse ruimtevaarder en ook de man die jong én oud met de ogen van een ruimtevaarder leerde kijken naar het kwetsbare 'ruimteschip' Aarde.
Gehem herinnert zich nog goed het sollicitatiegesprek dat Ockels in 2012 met haar voerde. "Ik was net klaar met mijn studie. Het gesprek vond plaats op een vrijdagmiddagborrel van een energiebedrijf, met op de achtergrond keiharde DJ-muziek. Echt wat voor Wubbo, lekker dwars. We hadden meteen een klik." Gehem studeerde industrieel ontwerpen aan de TU Delft en volgde daarna in Parijs een fellowship technische bedrijfskunde. Haar duurzaamheidsambities dankt ze vooral aan een onderzoeksproject in de Zuidafrikaanse townships en het kernfusie project ITER, waaraan ze vanuit Siemens meewerkte.
Kroonluchter met ledlampen
De in 2014 overleden oud-astronaut wilde met zijn De Groene Grachten-initiatief bij de viering in 2013 van '400 jaar Amsterdamse grachten' laten zien dat zelfs historische grachtenpanden te verduurzamen zijn. Onder het motto 'als het bij die eeuwenoude panden kan, dan kan het overal'. Lang hoefde Gehem zich niet te bedenken over Ockels' vraag 'doe je mee?'. De aanbieding die ze had van een aantal 'corporates' zei ze af en een dag of wat later begon ze op haar nieuwe werkplek. Onder een kroonluchter met ledlampen in het huis van Ockels aan de Keizersgracht, want een echt kantoor had de kersverse startup toen nog niet.
Mission impossible
Van 2012 tot 2014 ontwikkelde De Groene Grachten samen met ingenieursbureaus, de gemeente en nog een aantal partijen een manier voor het verduurzamen van zes grachtenpanden. Om naderhand met gebruikmaking van een online tool met ruim vijftig verduurzamingsopties de opgedane kennis toe te passen bij het vergroenen van theaters, kerken, forten, musea en woningen in heel Nederland (De Groene Menukaart).
Een opmerkelijk project was onder meer de verduurzaming van de sociëteit van de Amsterdamse studentenvereniging Lanx aan de Nieuwezijds Voorburgwal in 2016. "De eerste aardgasloze studentenvereniging van Nederland", vertelt Gehem. Met een benedenverdieping die verwarmd wordt met de restwarmte van de koeling in de bierkelder, als staaltje van vindingrijkheid van haar bureau.
"Een beetje mission impossible spelen, daar houd ik wel van", verduidelijkt ze. "Omdat het mensen aan het denken zet over wat er allemaal kan zodat zo’n lastig te verduurzamen project als het Lanx-gebouw zelfs een voorbeeldfunctie krijgt. Zo sloten we onlangs een convenant voor het verduurzamen van nog eens dertig studentenverenigingen in het hele land."
De Groene Menukaart
De Groene Menukaart is een online tool van De Groene Grachten voor bewoners om te bekijken hoe zij hun pand kunnen verduurzamen. Achter de website gaat een netwerk schuil van gemeenten en overheden die actief aan de slag zijn met het verduurzamen van hun historische panden.De eerste Groene Menukaart zag in 2014 het levenslicht en was, als initiatief van wijlen Wubbo Ockels, gericht op de Amsterdammer. De in 2016 vernieuwde Groene Menukaart-toolbox is met vijftig verduurzamingsopties bruikbaar voor mensen in het hele land en geschikt voor alle soorten historische gebouwen, of het nu om een woning, kantoor, fort, hotel, museum of kerk gaat.
De vernieuwing van de toolbox gebeurde in samenwerking met het SER Energieakkoord, de VNG, Nationaal Restauratiefonds en zeven koplopersgemeenten. Ook Milieu Centraal en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed werkten mee aan de inhoud van de toolbox.
Vijf thema’s
Deze is ingedeeld in vijf thema’s: quick wins, elektriciteit, verwarming, water & groen en isolatie. Van warmtepomp tot zonnepaneel, van isolerend glas tot groen dak. Geïnteresseerden kunnen op de website meer lezen over de duurzame opties en een snelle berekening maken van de investering, terugverdientijd en CO2-besparing. Ook informeert de site over regelgeving, financiering en voorbeeldprojecten.
Aanhaken bij vervangmoment
Vanwege die voorbeeldfunctie vindt Gehem dat de verduurzaming van alle honderdtiendduizend monumenten en 1,5 miljoen historische woningen die Nederland telt, moet worden meegenomen bij het halen van de klimaatdoelen. In samenwerking met de monumentensector werkt De Groene Grachten hiervoor nu aan een 'routekaart verduurzaming monumenten' als input voor de Klimaattafel gebouwde omgeving.
Gehem spreekt van een "grote opgave"' en benadrukt dat plannen wel betaalbaar moeten zijn. "Het is vaak maatwerk, dus het financiële plaatje verschilt ook per project. Wat ons bij het rond krijgen van business cases helpt, is dat we met de verduurzaming van panden aanhaken bij natuurlijke vervangmomenten. Het is natuurlijk een geweldig moment om als je grootschalig gaat verbouwen, dat meteen ook duurzaam te doen." Voor die aanpak werkt haar bureau intensief samen met het Nationaal Restauratiefonds, dat met een speciale leenfaciliteit verduurzamings-maatregelen bij renovaties stimuleert.
In de kinderschoenen
Gehem stelt vast dat door de verduurzamingsdiscussie er in ‘monumentenland’ veel in beweging is: “Grote banken benaderen ons nu ook. Maar zo’n actieve samenwerking met een bank staat bij ons nog in de kinderschoenen omdat we de handen al vol hebben met wat we met het Nationaal Restauratiefonds en andere partijen doen. Die samenwerking nam het afgelopen halfjaar explosief toe. Bijna dagelijks krijgen we er projecten bij die we samen oppakken.” Een samenwerking tussen BNG Bank en De Groene Grachten is er ook nog niet. Wel wijst het bureau pandeigenaren die willen verduurzamen op het Duurzaamheidsfonds waarmee BNG Bank zakelijke duurzame projecten faciliteert.
Financieel creatief
Nieuwe financieringsmogelijkheden verwacht Gehem vooral van gebouwgebonden financiering. Om de drempel voor projecten extra te verlagen pleit ze ook voor gebiedgebonden verduurzaming, zodat in die gebieden de keuze kan worden gemaakt voor een gemeenschappelijke energiebron zoals collectieve warmte. "Bij ieder stukje verduurzaming kun je financieel creatief worden." Zelf doet De Groene Grachten dat in Amsterdam met crowdfunding voor de aanleg van groene daken en gevels in combinatie met de subsidie die de gemeente hiervoor beschikbaar stelt. En met het Rooftop Revolution-crowdsourcingplatform mikt het bureau samen met Stichting De Gezonde Stad ook op het vergoenen van daken in steden elders in het land.
collectieve warmte
Verduurzaamde welstandsnota
Belangrijk voor de slaagkans van projecten en het tempo waarmee die kunnen worden gerealiseerd, is de manier waarop gemeenten met welstand omspringen. Gehem: "Nu doet iedere gemeente dat op zijn eigen manier en zijn we per project afhankelijk van lokale monumentenzorgers voor wat wel en niet mag, wat regelmatig tot bottlenecks leidt." Om sneller te kunnen schakelen, werkt De Groene Grachten nu bij wijze van pilot – en met financiering van de VNG – met de gemeente Waterland in de Zaanstreek aan een verduurzaamde welstandsnota waarin meer ruimte is voor een creatieve aanpak. Gehem: "Er ligt nu een eerste versie en het komende halfjaar gaan we met nog zes gemeenten in die regio proberen of we het kunnen opschalen zodat allerlei overheden ermee kunnen gaan werken."
Urgentie-gevoel groeit
Gehem weet van zichzelf dat ze ongeduldig is. Voor een zaal toehoorders liet ze zich eens ontvallen dat het haar met het halen van de klimaatdoelstellingen veel te langzaam gaat. Ze vergeleek het met een trein die op een ravijn afraast. Maar omdat ze ziet dat steeds meer mensen zich bewust worden van het veranderende klimaat en daar iets tegen willen doen, blijft ze in presentaties over haar werk optimistisch. "De bewustwording is niet te vergelijken met toen we met De Groene Grachten begonnen. Naar monumenten mocht je toen alleen kijken maar aanraken ho maar. Terwijl we nu overspoeld worden met aanvragen voor vergroening. Dus het gevoel van urgentie leeft nu veel breder. Dat is ook mijn doel met De Groene Grachten: zorgen dat steeds meer mensen in beweging komen en zo veel mogelijk panden in Nederland verduurzamen."
Rooftop Revolution
Suze Gehem is behalve mede-oprichter en directeur van De Groene Grachten ook voorzitter van de Rooftop Revolution. Dit eerste crowdfunding- en crowdsourcingplatform voor groene daken ter wereld ging in 2016 van start met vijf Amsterdamse dakprojecten.Inmiddels kan iedereen via de Rooftop Revolution-website een dakproject aanmaken of steunen. Doel van de Rooftop Revolution is samen een enorm dak-natuurgebied verspreid over de Nederlandse daken aan te leggen. Met als voordeel dat groene daken voor meer biodiversiteit en een langere levensduur van het dak zorgen en voor betere waterberging (minder kans op overstroming). Nog geen één procent van de daken is nu groen. Maar alleen al Amsterdam heeft 12 km2 onbenut plat dak, stelt Gehem vast. "Met de Rooftop Revolution kunnen we daar in heel Nederland verandering in brengen."
Aangemelde projecten krijgen begeleiding van Rooftop Revolution bij het ontwikkelen van de daktuin. Ook organisaties en mensen die 'dak-loos' zijn, maar wel willen bijdragen aan de daktuin-revolutie kunnen dat nu dus via dit platform doen. Zo kunnen bewoners, VvE’s, woningbouwverenigingen, overheden, verzekeraars, natuurorganisaties en ondernemers uit de buurt zelf kiezen wat ze bijdragen door een specifiek stukje natuurgebied te adopteren en daar hun geld of kennis voor in te zetten.
Als meest recente ontwikkeling gaat Rooftop Revolution de komende drie jaar met een Amsterdams consortium 10.000 m2 waterbergende slimme daken op sociale woningen aanleggen. Dit project ontving op Dag van de Duurzaamheid in oktober 4,8 miljoen euro EU subsidie voor innovatie, onderzoek en aanleg. De slimme, rainproof polderdaken communiceren op basis van weers- voorspelling en zorgen voor watermanagement voor de wijk.
Abonneer u op BNG Magazine via onderstaande knop.
Stuur uw artikel naar de redactie van BNG Magazine en wij nemen vervolgens contact met u op.