Lappendeken van projecten

. Lees meer in het tweede deel van deze driedelige serie over breedband in het buitengebied.

Onderzoekers Koen Salemink en professor Dirk Strijker van de RU Groningen tellen de initiatieven. Begin 2015 nog 75 stuks, momenteel tenminste 145. Slechts weinig groepen gaan zover als in Steendam waar burgers zelf een fors deel van de gleuven graven. 

Breedbandinitiatieven ontstaan overal en op verschillende schaal. Het glasvezelprobleem speelt in alle provincies. Soms is het een buurtproject voor honderd aansluitingen, soms betreft het plan meerdere gemeenten.

Plattelandsontwikkeling en breedband

Aan de Rijksuniversiteit Groningen promoveert geograaf Koen Salemink dit najaar op de plattelandsontwikkeling en breedband. Hij publiceerde de afgelopen jaren over recente bewegingen bij burgers, marktpartijen en overheden om buitengebieden mee te laten lopen met stedelijke gebieden in de digitale vaart.

Hij bouwt voor het ministerie van Economische Zaken (EZ) aan een database met informatie over deze bewegingen. Minister Kamp wil die eind september samen met een kabinetsreactie naar de Tweede Kamer sturen. Eerder ging deze brief naar de Tweede Kamer. EZ probeert burgers te helpen via deze websitedie is opgezet samen met de provincies.

Liberalisatie zonder leveringsplicht
Volgens Koen Salemink telt Nederland momenteel tenminste 145 breedband-initiatieven, meestal in de vorm van coöperaties. Dat betekent voor de duizenden hierin actieve betrokkenen een grote klus, die vaak jaren in beslag neemt.

'Waarom die moeite? De beleidswereld en de financiële wereld reageren erg traag op het breedbandtekort', zegt Salemink. 'De markt is geliberaliseerd, maar er is geen leveringsplicht gesteld. Er is wel een basisvoorziening maar die voldoet niet aan huidige en toekomstige eisen, zoals omschreven in Next Generation Access.' 

'Gevestigde marktpartijen en overheden hebben moeite om afstand te doen van hun vertrouwde manier van handelen. Marktpartijen proberen initiatieven te vertragen om zo hun afzetgebied veilig te blijven stellen. Overheden zijn te onduidelijk over hun beleid. Door de opkomst van burgerinitiatieven is een complex samenspel ontstaan'.

Uniek in Europa

'Dat dit in Nederland is ontstaan! Dat duizenden burgers zich op dit moment inzetten voor een dekkend breedbandnetwerk. Een basisvoorziening.' Evert Blansjaar blijft zich verbazen over deze ontstane situatie. 'Uniek in Europa'. Hij is als zelfstandig consultant telecommunicatie betrokken bij uiteenlopende burgerinitiatieven rond breedband.

Bovendien aangesteld door de provincie Drenthe als officieel kwartiermaker. Hij werkte voorheen onder meer bij KPN en Reggefiber en bij de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM). 'Marktpartijen zijn niet verplicht door de overheid om in heel Nederland verbindingen aan te leggen. Anders dan in Duitsland waar Deutsche Telecom die overheidsopdracht wel heeft. Glasfaser is de aanleggende partij.'

Falende overheid en markt
De massale lokale inzet voor een infrastructuurvoorziening zegt volgens hem iets over 'het falen van de overheid, de markt, en van de banken.' Blansjaar: 'Bewoners-initiatieven variëren van een opstartinitiatief tot een geoliede organisatie. Provinciale en gemeentelijke overheden helpen met het organiseren van de vraag. Je ziet een enorm palet aan regelingen, gevolg van versnipperde kennis.

Overheden en een grote marktpartij als KPN volgen liefst de lijn van Brussel: een netwerk met snelheden tot 30 MbpsMegabit per seconde. Eén megabyte (MB) is 8 megabit. 30 Mbps/8 = 3,75 MBpsis voldoende. VDSL, wat KPN aanbiedt, heeft een korte lifecycle. Bovendien is dit kopernetwerk in het buitengebied vaak van slechte kwaliteit. Dat weten de burgers en 100 procent van hen kiest voor glasvezel wat de toekomst heeft.'

Er is een ware lappendeken ontstaan van projecten. Hier via een coöperatie, daar via een stichting opgericht om de marktverkenning te doen. In de ene streek een bestuur van vooral mondige burgers, elders een directie die de touwtjes strak in handen heeft.

Vaak zijn groepen al jaren geleden van start gegaan. Gaan ze voor het beste en duurste (glasvezel tot achter elke voordeur)? Wordt het glasvezel met een draadloze verlenging (bij verafgelegen panden)? Of worden liggende systemen benut? Particulier initiatief ontstaat uit onvrede met de situatie en zelf willen bepalen van prijs en mogelijkheden. 

Een korte blik op de agenda van de initiatiefnemers. Wie begint, moet campagne voeren om zoveel mogelijk bewoners te interesseren. Boodschappen formuleren voor verschillende doelgroepen, promotiemateriaal ontwikkelen, een mediakalender en gebiedsanalyse schrijven. Overheden en marktpartijen tonen zich geïnteresseerd: tot waar reikt een eventuele samenwerking?

Een 'vraagbundelingsonderzoek' is vereist, en daarvoor heeft de coöperatie al direct geld nodig. Die gaat dan vaak zoeken naar subsidie bij gemeenten en provincie. Aanbesteding, aanleg, onderhoud: alles moet de coöperatie op poten zetten. Er zijn veel verschillende modellen zichtbaar. En dus een boeket aan begrippen en woorden, die tot voor kort in het Nederlands spraakgebruik niet in dit verband bestonden. 

Digitaal karrenspoor

Waar intekenen nu aan de orde is, geeft de ene site het actuele percentage per dorpsgebied aan ('Al 38 procent'). Een ander project volstaat met een agenda prominent op zijn site 'Let op, 15 september Go/No Go besluit, teken nu nog voordelig in!' De organisatie Sterk Midden Drenthe verspreidt raamposters met de tekst 'Ik doe mee'. Elders krijgen intekenaren een aparte witte vlag om in hun voortuin te zetten, zodat voorbijgangers zien: die heeft getekend!

Draagvlak kweken gebeurt soms met 'ambassadeurs'. Dat zijn dorps- en buurtgenoten die aanspreekbaar zijn, de bedoeling uitleggen en suggesties doorgeven.

De eisen die overheden stellen aan subsidieverlening of andere steun verschillen. Zo verlangt Drenthe eerst een marktconsultatie in het gebied onder telecompartijen die zwart op wit stellen de komende drie jaar niet te investeren in breedband. Slogans zijn er in maten en soorten. In Drenthe: 'We ondervinden al veel nadeel van het digitale karrenspoor wat we nu hebben'.

Doorzettingsvermogen  

Een onbekend aantal projecten stopte, vaak wegens gebrek aan animo onder de bevolking. De conclusie van promovendus Koen Salemink? 'Burgers moeten nogal wat kwaliteiten bezitten om zo`n project tot een goed einde te brengen. De groep moet doorzettingsvermogen hebben naast financieel, sociaal en intellectueel kapitaal. Beloning voor het harde werken is er niet altijd. Je kunt als coöperatie gewoon vastlopen. Of mensen werken er zo hard aan, dat ze er overspannen van raken.'

'Per initiatief zie ik grote verschillen, vaak heel gebiedspecifiek. De oorsprong en het type sleutelpersonen lopen uiteen. Van agrarische- en toeristische ondernemers tot actieve hoogopgeleide 'nieuwkomers'. Je ziet lokale verschillen, maar je kunt het ook toeval noemen.

Bij succes woont er een kabelondernemer in het dorp of juist iemand die goed is in notarieel recht. Er ontstaat een ware lappendeken van verschillende netwerken, waarbij sommige initiatieven al tevreden zijn met enige verbetering en niet kiezen voor het technologisch superieure glasvezel. In mijn onderzoek zie je vormen van vernieuwend samen- of tegenwerken, ook traditioneel tegenwerken'.

'Echte pioniers tref je vooral in de omliggende gemeenten nabij Enschede en Eindhoven. Daar wonen medewerkers die in deze twee technisch georiënteerde steden werken'.