Punten in Den Haag voor natuurinclusief bouwen

​Gemeente Den Haag wil nóg meer natuur en groen in de wijken ter verbetering van het woonmilieu. Als eerste stad in Nederland voert zij een puntensysteem in ter bevordering van groen- en natuurinclusief bouwen. Bij natuurinclusief bouwen draait het om een grote hoeveelheid kleine ingrepen die samen het verschil maken. Een puntensysteem maakt ook die kleine veranderingen zichtbaar en meetbaar.

Ter aanmoediging van natuurinclusief bouwen gebruikt men als basis voor toetsing van nieuwbouwprojecten een puntensysteem, ontwikkeld door ingenieursbureau Arcadis. Hiermee waarborgt de gemeente voldoende natuurlijk groen in de leefomgeving.

'Energieneutraal' en 'circulair' zijn inmiddels bekende begrippen in het duurzaam bouwen. Daar komt nu ook 'natuurinclusief' bij. 'Energieneutraal' en 'circulair' zijn gericht op het verkleinen van de uitstoot en het gebruik van grondstoffen. 'Natuur- inclusief bouwen' op het verbeteren van de leefomgeving voor mens en dier, door het toevoegen van natuurwaarde aan de gebouwde omgeving.

Omgevingswet

Nederland gaat de komende decennia flink veranderen door urgente vraagstukken als klimaatverandering, het verduurzamen van onze energievoorziening, de bouw van bijna een miljoen nieuwe woningen en de ontwikkeling van een kringlooplandbouw. We moeten slimmer omgaan met de ruimte. Per 1 januari 2021 gaat de Omgevingswet in. Deze vergt een integrale omgevingsvisie waarbij meerdere doelen tegelijkertijd kunnen worden nagestreefd:

  • de reductiedoelstellingen voor broeikasgassen
  • de verduurzaming van onze energievoorraad én
  • de verbetering van de biodiversiteit

De Omgevingswet zal waarschijnlijk ruimere mogelijkheden bieden voor natuurinclusief bouwen bij nieuwbouw

Een gezonde fysieke leefomgeving staat centraal in de Omgevingswet en het is de verwachting dat de wet ruimere mogelijkheden zal bieden voor natuurinclusief bouwen bij nieuwbouw.

Groen in Den Haag

Den Haag staat hoog op ranglijsten van meest leefbare steden ter wereld (Bron ECA, 2019). Het is een groene stad met aantrekkelijke parken en veel landschappelijke kwaliteiten zoals duinen, landgoederen en bossen.

Maar Den Haag heeft ook de hoogste bevolkingsdichtheid van Nederland en naar verwachting groeit het inwoneraantal de komende 20 jaar met ruim 100.000 inwoners. Dit vraagt om nieuwbouw en herontwikkeling, maar dat mag niet ten koste gaan van wat de stad juist zo aantrekkelijk maakt als woonstad: veel groen in de bebouwde omgeving.


Methodiek Arcadis

In 2015 is een motie van de Partij voor de Dieren aangenomen in de Haagse gemeenteraad om natuurinclusief bouwen te stimuleren. Het college vult deze motie in met verschillende instrumenten. Eén hiervan is het gebruik van het puntensysteem van ingenieursbureau Arcadis, waarmee men toepassing van voldoende natuurlijk groen in de leefomgeving waarborgt. Dit biedt architecten en ontwikkelaars keuzevrijheid en creativiteit in de toepassing.

Elk project krijgt op basis van de omvang (footprint in kubieke meters) een minimum aantal te behalen punten. De gebruiker kiest voor het ontwerp uit een lijst met maatregelen waaraan punten zijn gekoppeld. De maatregelen zijn specifiek toegespitst op de ligging van het project (woonwijk, bedrijventerrein, historisch centrum, hoogstedelijk gebied).

De tabel hieronder toont de maatregelen en puntentoekenning voor het 'historisch centrum'. Maatregelen variëren tussen gevel- en dakgroen (1 tot 4 punten), verblijfsplekken (1 punt) en de omgevingsaspecten als parken/tuinen en water (1 tot 3 punten).


MAATREGELEN voor STADSZONE Historisch centrum / oude stadswijken  

Dit jaar is de gemeente Den Haag gestart met toepassing van het puntensysteem in de categorie grootschalige projecten bij het sluiten van een gronduitgifteovereenkomst en tenders. Het systeem is voorlopig als wens opgenomen in planuitwerkingskaders voor andere bouwprojecten.

De gemeente Den Haag past het puntensysteem vanaf dit jaar toe in de categorie grootschalige projecten bij het sluiten van een gronduitgifteovereenkomst en tenders

Naast het puntensysteem van Arcadis zijn er een groot aantal andere initiatieven om groen bouwen te bevorderen zoals checklistgroenbouwen.nl, degroenestad.nl of het NL Gebiedslabel.

Rol BNG Bank

BNG Bank wil hierin nog actiever opereren. Wij zijn al een grote speler in de verduurzaming van maatschappelijk vastgoed. Op dit moment denken wij na hoe wij natuurinclusief bouwen kunnen stimuleren. Om natuurinclusief bouwen een boost te geven, hebben we criteria nodig om te bepalen welke projecten zo'n stimulans verdienen. Een puntensysteem is voor ons een interessante benaderingswijze omdat dit concreet en meetbaar is. We volgen deze ontwikkeling daarom met veel interesse.

Voorbeelden
Woningcorporaties bijvoorbeeld kunnen met 32% van het woningaanbod in Den Haag alleen al een grote bijdrage leveren aan het in stand houden van stadsnatuur. Ook VvE's kunnen flinke vooruitgang boeken met stapsgewijze verduurzaming. En via de [NOT FOUND] Maatschappelijk Vastgoed Scan van BNG Bank kunnen gemeenten direct zien welke noodzakelijke maatregelen zij moeten nemen en welke kosten nodig zijn om hun vastgoed te verduurzamen.

Op landelijk niveau

Ook de politiek onderkent het belang van leefbare groene steden. Eind 2018 werd een motie aangenomen die pleit voor de totstandkoming van een landelijk programma 'natuurinclusieve steden'. Alle betrokkenen - opdrachtgevers, architecten, ontwikkelaars, bouwers en banken - hebben een rol om natuurinclusief bouwen aan te jagen door het schetsen van de juiste randvoorwaarden, het (laten) ontwikkelen van standaarden en het maken van de kosten-baten-analyse vanuit een overkoepelende maatschappelijke langetermijnvisie.

De waarde van natuur

Naast de intrinsieke natuurwaarde is het behoud en ontwikkelen van groen van belang voor (preventieve) bescherming en ontwikkeling van soorten en voor een biodiverse stad, voor een prettige leefomgeving, voor recreatie (natuurbeleving in de stad), voor welzijn en gezondheid en voor klimaatverbetering.

Een biodiverse stad met natuurwaarde draagt bij aan

  • management waterhuishouding (afwatering en waterzuivering)
  • luchtzuivering (fijnstof en CO2-opname en filtering)
  • klimaatverbetering, door bijvoorbeeld het reduceren van hittestress
  • veilige overgangszones voor dieren tussen natuurgebieden
  • bestuiving en bodemkwaliteit voor o.a. lokale voedselvoorziening
  • gezondheid van mens door o.a. ontspanning, het verminderen van stress, aanzetten tot sociaal contact, stimuleren tot bewegen
Voorbeelden van natuurinclusief bouwen zijn er op kleine en grote schaal. Natuurdaken zoals hieronder zijn bijvoorbeeld al in gebruik terwijl andere nog een toekomstvisie zijn ter inspiratie.

Dak van het gemeentehuis Hellevoetsluis

Doel van het project: naast de vele voordelen die een groen dak heeft ten opzichte van een traditioneel dak, is er hier met name gekeken naar een in het landschap passende vegetatie. Oppervlakte: 900 m2 / Datum van aanleg: 2016.


HEEM-substraat
Het gaat hierbij om een natuurdak met een HEEM-substraat. Deze substraten zijn uniek omdat hiermee de eigenschappen van de verschillende grondsoorten in Nederland natuurgetrouw worden nagebootst. Op deze substraten worden genetisch zuivere, gebiedseigen HEEM-kruiden ingezaaid: soorten die van nature in het gebied thuishoren. Samen met de hoge watervasthoudendheid, wordt hiermee een robuuste basis gelegd, waar veel meer plantensoorten zich blijvend kunnen vestigen.

Maximale biodiversiteit
Het resultaat is ook op langere termijn een maximum aan biodiversiteit. Naast de natuurdaken zijn er op het dak ook nog 129 PV-panelen geplaatst. De stroken tussen deze panelen zijn opgevuld met mossedum, waardoor het dak ten volle van groen is voorzien.
Foto's: gemeente Hellevoetsluis

Ontwerpuitvraag gemeente Den Haag

Gemeente Den Haag heeft negen architecten benaderd voor een ontwerpuitvraag om het puntensysteem uit te testen. Eén voorbeeld lichten wij eruit om te laten zien hoe je met kleine investeringen zoals een insectensteen veel 'groen rendement' kunt behalen.

Paul de Ruiter Architects ontwierp een groene oase in de Haagse stad als tegenwicht tegen de drukke infrastructuur rondom het spoor, de A12 en de Binckhorstlaan.

Fictieve hoogbouw op de Binckhorst in Den Haag

De basis van het blok bestaat uit een ring van bebouwing van 4 tot 8 bouwlagen. Het hart wordt gevormd door een groen park, een rijke inheemse biotoop, met daaromheen terrasvormige woonblokken. Een wand aan het spoor wordt gevormd door een schrijf met ‘vertical farming’.

Natuurinclusieve maatregelen
In het plan wordt natuurinclusief ingevuld op drie niveaus: maaiveld en plint, daken en gevels en torens. Elk niveau kent zijn eigen condities en daarmee specifieke ontwerpoplossingen, waarbij we onderkennen dat natuur en mens soms conflicterende wensen hebben.

Centraal park
Op het maaiveldniveau creëren ze een stadspark in de volle grond. Verharding wordt zoveel mogelijk vermeden, wandelpaden zijn opgetild, zodat de natuur haar vrije gang kan gaan. Resultaat: een landschap dat eenvoudig water kan bergen met inheemse beplanting die zich prettig voelt in deze condities. Zo ontstaat een park waar de mens te gast is en dat meebeweegt met de seizoenen.

Terrassen
Rondom het centrale park wordt een ring geplaatst met terraswoningen die georiënteerd zijn op het park. Brede groenstroken met een stevig grondpakket (>40 cm) zorgen voor écht groen op hoogte en regelen de privacy van bewoners.

Voorbeeld van een puntensysteem-score

Polderdaken
Absorberen en vasthouden van regenwater, voorkomen van sterke opwarming van de lucht om gebouwen, verhogen van de isolatiewaarde, vergroten van de biodiversiteit en creatie van een mooie en prettige omgeving. De dakvlakken worden ingevuld met een grondpakket van minimaal 40 centimeter waardoor beplanting groeit als in de volle grond. Hierdoor ontstaan rijke biotopen waar bewoners ruimte krijgen op ingekaderde terrassen.

Groene gevels
De meest bestendige manier om een gebouw met planten te laten begroeien, is door gebruik te maken van klimplanten die groeien in de volle grond. Zo ontstaat een zeer robuust systeem, gebaseerd op de wijze waarop planten van nature groeien. Ze zijn daardoor bestand tegen droge zomers en koude winters en vormen schuilplaatsen voor vogels en insecten.

Torens
Gevels en daken op hoogte hebben te maken met extreme weercondities. Voor veel vogels kunnen daar ook aantrekkelijke schuilplekken worden gecreëerd door toepassing van robuuste steenachtige gevels met veel reliëf. Daken worden rotstuinen waar planten stevig kunnen wortelen en beschutting bieden aan insecten.

Artist's impressions: Paul de Ruiter ArchitecTs.

Andrea Bakker is Risk Manager bij BNG Bank met als speerpunt duurzaamheid.

Op de hoogte blijven van de nieuwste artikelen?

Abonneer u op BNG Magazine via onderstaande knop.

Wilt u zelf een artikel aanbieden?

Stuur uw artikel naar de redactie van BNG Magazine en wij nemen vervolgens contact met u op.

BNG Bank maakt gebruik van cookies voor analyse en het goed functioneren van de website. Klik op accepteren om te sluiten. Lees de privacyverklaring en de cookieverklaring voor meer informatie.

BNG Bank gebruikt cookies voor analyse en voor het goed functioneren van de website. Ook kunnen er cookies van derde partijen worden geplaatst. Hiervoor hebben wij uw toestemming nodig.